Bà Huyện Thanh Quan, một nữ sĩ tài hoa của văn học trung đại Việt Nam, đã để lại cho đời sau những vần thơ đằm thắm, giàu cảm xúc. Trong số đó, “Qua Đèo Ngang” nổi bật như một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp, đồng thời là tiếng lòng của một người con xa xứ, nặng trĩu nỗi niềm hoài cổ. Bài viết này sẽ đi sâu Phân Tích Qua đèo Ngang, khám phá vẻ đẹp độc đáo của tác phẩm này.
“Bước tới đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.”
Hai câu thơ mở đầu đã phác họa nên một không gian và thời gian đặc trưng. “Bóng xế tà” gợi lên buổi chiều muộn, khi ánh mặt trời dần tắt, mang đến cảm giác buồn man mác, cô tịch. Cảnh vật được miêu tả với hình ảnh “cỏ cây chen đá, lá chen hoa” gợi sự hoang sơ, nhưng vẫn tràn đầy sức sống. Từ “chen” được sử dụng khéo léo, diễn tả sự tranh giành, vươn lên của thiên nhiên trong điều kiện khắc nghiệt.
Khung cảnh đèo Ngang lúc xế chiều, cỏ cây chen chúc giữa đá và hoa, gợi cảm giác hoang sơ và tịch mịch
Hai câu thơ tiếp theo, tác giả hướng ngòi bút đến hình ảnh con người:
“Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.”
Sự xuất hiện của con người tưởng chừng như xua tan đi vẻ hoang vắng, nhưng thực tế lại ngược lại. Hình ảnh “tiều vài chú” với dáng vẻ “lom khom” dưới chân núi, “chợ mấy nhà” “lác đác” bên sông, càng làm tăng thêm cảm giác cô đơn, hiu quạnh. Số lượng ít ỏi, dáng vẻ nhỏ bé của con người đối lập với sự bao la, hùng vĩ của thiên nhiên, nhấn mạnh sự lẻ loi, cô độc.
Vài người tiều phu lom khom dưới chân núi, làm nổi bật sự cô đơn và nhỏ bé của con người trước thiên nhiên hùng vĩ
Đến hai câu luận, nỗi niềm của tác giả được bộc lộ trực tiếp:
“Nhớ nước, đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà, mỏi miệng, cái gia gia.”
Tiếng chim “quốc quốc”, “gia gia” văng vẳng trong không gian tĩnh lặng, gợi lên nỗi “nhớ nước”, “thương nhà” da diết. Cách sử dụng từ ngữ tài tình, “quốc” (nước) đồng âm với tiếng chim cuốc, “gia” (nhà) gần âm với tiếng chim đa đa, vừa tạo nên âm điệu du dương, vừa thể hiện nỗi lòng của tác giả. Việc đảo ngữ, đưa “nhớ nước”, “thương nhà” lên đầu câu, càng nhấn mạnh nỗi niềm ấy.
Tiếng chim quốc da diết gợi lên nỗi nhớ quê hương và đất nước sâu sắc
Hai câu kết là sự dồn nén của cảm xúc, là nỗi cô đơn, trống trải tột cùng:
“Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.”
“Dừng chân đứng lại” giữa không gian “trời, non, nước” bao la, tác giả cảm thấy mình nhỏ bé, lạc lõng. Tất cả chỉ còn lại “một mảnh tình riêng”, nỗi niềm riêng tư không thể chia sẻ cùng ai. Cụm từ “ta với ta” diễn tả sự cô đơn tuyệt đối, chỉ có mình đối diện với chính mình.
Hình ảnh một người đứng giữa thiên nhiên rộng lớn, thể hiện sự cô đơn và lẻ loi
Phân tích qua đèo ngang, ta thấy được giá trị nghệ thuật đặc sắc của bài thơ. Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật được sử dụng nhuần nhuyễn, ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình được vận dụng tài tình, cảnh vật thiên nhiên vừa mang vẻ đẹp riêng, vừa thể hiện tâm trạng của tác giả. Các biện pháp tu từ như đảo ngữ, điệp từ, chơi chữ được sử dụng sáng tạo, góp phần làm nên thành công của tác phẩm.
“Qua Đèo Ngang” không chỉ là một bài thơ tả cảnh, mà còn là tiếng lòng của một người con xa xứ, mang nặng nỗi niềm hoài cổ. Qua những vần thơ đằm thắm, Bà Huyện Thanh Quan đã gửi gắm tình yêu quê hương đất nước, niềm trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống. Bài thơ đã trở thành một phần không thể thiếu của văn học Việt Nam, sống mãi trong lòng người đọc.
