Tây Nguyên, với 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng, từng là khu vực có diện tích rừng lớn nhất Việt Nam, nổi tiếng với sự đa dạng sinh học và trữ lượng gỗ quý hiếm. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, diện tích rừng tự nhiên ở đây đã suy giảm nghiêm trọng, đặt ra những thách thức lớn cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững.
Theo thống kê, khu vực Tây Nguyên hiện có khoảng 2.848.000 ha rừng, với độ che phủ đạt 51,3%. Đáng lo ngại là rừng có trữ lượng chỉ chiếm 32,4% tổng diện tích. Trong giai đoạn 2007-2012, Tây Nguyên đã mất gần 130.000 ha rừng, trong đó rừng tự nhiên chiếm phần lớn (107.425 ha). Tình trạng phá rừng diễn ra nghiêm trọng ở nhiều địa phương như Đắk Lắk (8.533 ha rừng bị thiệt hại do hơn 9.000 vụ vi phạm lâm luật), Kon Tum (6.715 vụ), Gia Lai (11.164 vụ, chủ yếu là phá rừng trái phép).
Rừng Tây Nguyên bị tàn phá do khai thác gỗ trái phép và chuyển đổi mục đích sử dụng đất.
Sự suy giảm diện tích rừng ở Tây Nguyên có nhiều nguyên nhân, trong đó có chủ trương chuyển đổi rừng nghèo sang trồng cao su và xây dựng các công trình thủy điện. Việc chuyển đổi này đã dẫn đến hàng chục nghìn ha rừng bị triệt phá hoặc ngập chìm dưới lòng hồ. Bên cạnh đó, tình trạng chuyển đổi đất rừng sang mục đích sản xuất khác, khai thác gỗ trái phép cũng góp phần làm suy giảm diện tích rừng tự nhiên.
Theo bà Nguyễn Thị Trà, Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Gia Lai, việc xây dựng quá nhiều công trình thủy điện và chủ trương chuyển đổi rừng nghèo sang trồng cao su nhưng thiếu sự thống nhất giữa các bộ, ngành liên quan trong quản lý, bảo vệ rừng là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng suy giảm diện tích rừng. Bà nhấn mạnh, nếu không có biện pháp mới và khả thi, những diện tích rừng còn lại của Tây Nguyên khó tránh khỏi tiếp tục bị tàn phá.
Thực tế cho thấy, các tỉnh Tây Nguyên đã cấp phép đầu tư cho hàng trăm dự án trên đất lâm nghiệp, với diện tích lên đến hàng trăm nghìn ha, trong đó phần lớn được chuyển sang trồng cao su. Tuy nhiên, nhiều chủ dự án thiếu năng lực tài chính và trách nhiệm trong bảo vệ rừng, dẫn đến tình trạng rừng bị tàn phá, lấn chiếm mà không có biện pháp ngăn chặn kịp thời.
Một nguyên nhân khác là do sự quản lý lỏng lẻo của các công ty lâm nghiệp được giao quản lý tới hàng triệu ha rừng. Do thiếu nhân lực và sự bất cập trong quản lý, nhiều cánh rừng trở nên “vô chủ”, tạo điều kiện cho “lâm tặc” khai thác trái phép và chiếm dụng đất rừng.
Ngoài ra, việc cấp phép kinh doanh cho hàng nghìn cơ sở chế biến gỗ ở Tây Nguyên mà không có quy hoạch và không gắn với nguồn nguyên liệu cũng là một vấn đề nhức nhối. Các cơ quan chức năng thiếu kiểm tra, giám sát, đặc biệt là đối với các cơ sở trong rừng và gần rừng, làm gia tăng tình trạng khai thác gỗ trái phép để cung cấp nguyên liệu cho các cơ sở chế biến.
Để bảo vệ rừng tự nhiên ở Tây Nguyên một cách hiệu quả, cần có những biện pháp cấp bách và đồng bộ sau:
-
Rà soát và điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp: Cần xem xét lại các dự án chuyển đổi rừng sang mục đích khác, đặc biệt là các dự án trồng cao su và thủy điện, để đảm bảo tính bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
-
Tăng cường quản lý và bảo vệ rừng: Cần nâng cao năng lực của các lực lượng kiểm lâm và chính quyền địa phương trong công tác quản lý, bảo vệ rừng. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chức năng để ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm lâm luật.
-
Nâng cao trách nhiệm của các chủ dự án: Cần tăng cường kiểm tra, giám sát các dự án đầu tư trên đất lâm nghiệp, đảm bảo các chủ dự án thực hiện đúng cam kết về bảo vệ rừng và môi trường.
-
Đổi mới mô hình quản lý rừng: Cần xem xét lại mô hình hoạt động của các công ty lâm nghiệp, chuyển đổi sang mô hình quản lý rừng cộng đồng hoặc giao khoán rừng cho người dân địa phương để nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ rừng.
-
Phát triển sinh kế bền vững cho người dân địa phương: Cần tạo điều kiện cho người dân địa phương tham gia vào các hoạt động bảo vệ rừng và phát triển kinh tế từ rừng, như trồng rừng, khai thác lâm sản phụ, du lịch sinh thái… để giảm áp lực lên rừng tự nhiên.
-
Tăng cường tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ rừng: Cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của rừng và trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ rừng.
Thực hiện đồng bộ các giải pháp trên sẽ góp phần bảo vệ và phát triển bền vững rừng tự nhiên ở Tây Nguyên, góp phần bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế – xã hội của khu vực.
