Mị, một cô gái xinh đẹp, tài hoa của núi rừng Tây Bắc, đã phải gánh chịu bi kịch trở thành con dâu gạt nợ cho nhà thống lý Pá Tra. Cuộc sống đọa đày khiến Mị dần tê liệt về tinh thần, tưởng chừng như đã cam chịu số phận. Nhưng trong đêm đông lạnh giá, khi chứng kiến cảnh A Phủ bị trói đứng, một dòng nước mắt đã đánh thức Mị, khơi dậy khát vọng sống mãnh liệt.
Trong đêm dài, Mị không ngủ được, chỉ biết thức giấc để sưởi ấm, xua đi cái lạnh giá cả về thể xác lẫn tâm hồn.
Alt: Mị thổi lửa trong đêm đông, hình ảnh ẩn dụ cho sự cố gắng tìm kiếm hơi ấm và ánh sáng trong cuộc đời tăm tối, cô đơn nơi vùng cao.
A Phủ, cũng là một người ở gạt nợ, bị trói đứng vào cột vì để hổ bắt mất bò. Mị chứng kiến cảnh A Phủ thiêm thiếp rồi mở mắt trừng trừng, nhưng vẫn thản nhiên thổi lửa. Sự vô cảm ấy đến từ việc Mị đã quá quen với cảnh trói người đến chết và sự tê liệt trong tâm hồn.
Đêm ấy, khi Mị thức giấc thổi lửa, Mị thấy A Phủ cũng vừa mở mắt. Một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại của A Phủ.
Alt: Hình ảnh A Phủ bị trói, giọt nước mắt lấp lánh trên gương mặt hốc hác, thể hiện sự tuyệt vọng và gợi lên lòng thương cảm, đồng cảm sâu sắc nơi Mị.
Dòng nước mắt ấy đã đánh thức Mị, đưa Mị từ cõi quên trở về với cõi nhớ. Mị nhớ lại những đau khổ của mình, nhận ra sự tương đồng giữa hai người: cùng là thân phận người làm không công, cùng bị đối xử tàn tệ. Mị thương thân, rồi thương cho người trong sự đồng cảm sâu sắc.
Mị nhìn hai hõm má đã xám đen lại của A Phủ, Mị phán đoán “Cơ chừng này chỉ đêm mai là người kia chết”. Mị nhận ra sự độc ác của cha con thống lý, và tình thương người trong Mị lớn dần.
Mị nghĩ về chính mình, về thân phận đàn bà bị trói buộc, chỉ còn biết đợi ngày rũ xương ở đây. Mị so sánh với A Phủ, một chàng trai khỏe mạnh, còn cơ hội tự do. “Người kia việc gì mà phải chết?”. Tình thương người lấn át cả thương thân.
Mị tưởng tượng nếu A Phủ trốn thoát, Mị sẽ bị trói thay, chết thay trên cây cột kia. Nhưng Mị không hề sợ.
Alt: Mị cởi trói cho A Phủ, hành động dứt khoát thể hiện sự phản kháng âm thầm nhưng mạnh mẽ, bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Mị.
Mị quyết định hành động. Trong bóng tối, Mị lấy con dao cắt lúa, cắt dây mây cởi trói cho A Phủ. Hành động này cũng có nghĩa là Mị cắt đi sợi dây trói buộc, ràng buộc Mị với cường quyền và thần quyền.
Sau khi cởi trói cho A Phủ, Mị trở nên hốt hoảng. Tình thương người được giải tỏa, chỉ còn lại nỗi thương thân. Mị sợ hãi khi nhận ra cái chết đang đến rất gần.
“Mị đứng lặng trong bóng tối”. Câu văn được tách ra đứng độc lập, thể hiện sự đấu tranh giằng co trong Mị. Ở lại đồng nghĩa với cái chết khủng khiếp, ra đi đồng nghĩa với việc đối mặt với cường quyền, thần quyền. Nỗi sợ thúc đẩy bản năng tự vệ, Mị quyết định vùng chạy, tìm đường sống.
Mị đuổi kịp A Phủ, vừa nói vừa thở trong hơi gió lạnh buốt: “A Phủ cho tôi đi. Ở đây thì chết mất”. Câu nói đầu tiên của Mị sau bao năm câm lặng là lời xin được giải cứu, thể hiện khát khao sống mãnh liệt.
Alt: Mị cầu xin A Phủ cho đi cùng, khoảnh khắc bộc lộ sự yếu đuối, hoảng sợ tột cùng nhưng cũng là sự thức tỉnh, khao khát tự do cháy bỏng.
A Phủ đáp lại: “Đi với tôi”. Câu nói gọn chắc, truyền niềm tin và sức mạnh cho Mị.
Hai người lẳng lặng đỡ nhau loạng choạng chạy xuống dốc núi. Họ nương tựa vào nhau, A Phủ có sức mạnh tinh thần, Mị có sức mạnh thể chất.
Hành động tự phát của Mị là sự vỡ bờ khi quá tức nước, là sự vùng dậy để tự cứu mình. Đó là con đường duy nhất để Mị thoát khỏi địa ngục trần gian, tìm thấy hạnh phúc.
