Thế Lữ là một trong những nhà thơ tiên phong của phong trào Thơ Mới, và “Nhớ rừng” là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của ông. Bài thơ, mượn lời con hổ trong vườn bách thú, đã thể hiện sâu sắc nỗi chán ghét thực tại tù túng, tầm thường và khát vọng tự do mãnh liệt.
Bài giảng: Nhớ rừng – Cô Phạm Lan Anh (Giáo viên VietJack)
Nỗi uất hận và khát vọng tự do
Mở đầu bài thơ là bức tranh về tình cảnh hiện tại của con hổ, bị giam cầm trong cũi sắt:
“Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt
Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua
Khinh lũ người kia ngạo mạn ngẩn ngơ
Giương mắt bé giễu oai linh rừng thẳm
Nay sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm
Để làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi
Chịu ngang bầy cùng bọn gấu dở hơi
Với cặp báo chuồng bên vô tư lự.”
Động từ “gậm” diễn tả một cách cụ thể nỗi căm hờn âm ỉ, dồn nén trong lòng con hổ. Sự giam cầm, mất tự do khiến chúa sơn lâm chỉ còn biết “nằm dài”, bất lực nhìn thời gian trôi qua. Nỗi đau càng tăng thêm khi hổ phải sống chung với những loài vật tầm thường và trở thành trò tiêu khiển cho đám người “ngạo mạn”.
Ký ức về một thời oanh liệt
Trong hoàn cảnh đó, ký ức về quá khứ oanh liệt trỗi dậy mạnh mẽ:
“Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ
Thuở tung hoành hống hách những ngày xưa
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già,
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi,
Với khi thét khúc trường ca dữ dội,
Ta bước chân lên dõng dạc, đường hoàng,
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng,
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc,
Là khiến cho mọi vật đều im hơi
Ta biết ta chúa tể cả muôn loài
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi.”
Những hình ảnh “bóng cả cây già”, “tiếng gió gào ngàn”, “giọng nguồn hét núi” tái hiện một không gian núi rừng hùng vĩ, tráng lệ. Các động từ mạnh mẽ như “bước”, “vờn”, “lượn”, “quắc” kết hợp với từ láy giàu tính tạo hình như “nhịp nhàng”, “dõng dạc”, “âm thầm” khắc họa hình ảnh chúa sơn lâm vừa oai phong lẫm liệt, vừa uyển chuyển, tự tin.
Nỗi nhớ nhung da diết và niềm tiếc nuối xót xa
Nỗi nhớ cồn cào dẫn dắt con hổ trở về với những kỷ niệm tươi đẹp:
“Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
-Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?”
Cấu trúc điệp ngữ kết hợp với câu hỏi tu từ diễn tả dòng hồi tưởng miên man, nỗi nhớ nhung da diết và niềm tiếc nuối xót xa về những ngày tháng tự do. Câu thơ cuối đoạn như một tiếng thở dài ngao ngán, tuyệt vọng.
Sự chán ghét thực tại tầm thường, giả dối
Thực tại tầm thường, giả dối càng làm tăng thêm sự chán ghét của con hổ:
“Hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng;
Dải nước đen giả suối, chẳng thông dòng
Len dưới nách những mô gò thấp kém;
Dăm vừng lá hiền lành, không bí hiểm,
Cũng học đòi bắt chước vẻ hoang vu
Của chốn ngàn năm cao cả, âm u.”
Những khung cảnh giả tạo, vô vị, nhỏ bé khiến con hổ càng thêm khinh bỉ.
Lời nhắn gửi bi tráng và khát vọng tự do
Trong nỗi tuyệt vọng, con hổ gửi gắm lời nhắn gửi bi tráng đến chốn nước non hùng vĩ:
“Hỡi oai linh, cảnh nước non hùng vĩ!
Là nơi giống hầm thiêng ta ngự trị
Nơi thênh thanh ta vùng vẫy ngày xưa
Nơi ta không còn được thấy bao giờ!
Có biết chăng trong những ngày ngao ngán,
Ta đương theo giấc mộng ngàn to lớn.
Để hồn ta phảng phất được gần ngươi,
-Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!”
Lời nhắn gửi thể hiện niềm xót xa về quá khứ, đồng thời khẳng định tâm thế mạnh mẽ, không khuất phục của con hổ. Dù bị giam cầm, tâm hồn nó vẫn hướng về chốn rừng thiêng.
Giá trị nghệ thuật và ý nghĩa của bài thơ
“Nhớ rừng” là một bài thơ đặc sắc, thể hiện tài năng sáng tạo của Thế Lữ. Thể thơ tám chữ được sử dụng linh hoạt, ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu. Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, liệt kê, câu hỏi tu từ…
Về nội dung, “Nhớ rừng” không chỉ là lời than của con hổ bị giam cầm, mà còn là tiếng lòng của những người thanh niên Việt Nam mất nước, khao khát tự do và một cuộc sống ý nghĩa. Bài thơ thể hiện tình yêu quê hương đất nước kín đáo và sâu sắc.
