Như thường lệ, tôi có rất nhiều điều muốn nói. Tôi sẽ chia sẻ thoải mái hơn, nếu thời gian được thong thả. Khi cứ phải nhìn đồng hồ liên tục và vội vàng, đôi khi tôi không kết nối được các ý tưởng một cách đúng đắn. Thời gian thì trôi qua quá nhanh. Tôi có quá nhiều điều để nói mà lại không có đủ thời gian.
Tôi đã suy nghĩ về đề tài mà tôi muốn nói vào ngày hôm nay trong một thời gian rất, rất lâu rồi. Tôi đã suy nghĩ về nó trong nhiều năm. Tôi cũng đã chia sẻ về đề tài này một vài lần. Tuy nhiên, vẫn còn một vài thứ cần thêm vào, những điều mà tôi tin rằng bạn cũng sẽ rất hứng thú. Đó là đề tài gì ấy nhỉ? Một cách ngắn gọn, đó là “Chúng ta đang sống vì điều gì?” Đó là đề tài mà tôi muốn nói vào ngày hôm nay. Tôi nghĩ rằng hầu hết mọi người đều hứng thú với nó. Đó là câu hỏi mà tôi đã tự hỏi bản thân mình khi còn rất trẻ. “Tôi đang sống vì điều gì?” Có một cách hỏi khác là: “Tôi thực sự yêu thích làm điều gì?” Thực ra, ý của hai câu hỏi này là giống nhau, cho dù từ ngữ khác nhau. “Tôi đang sống vì điều gì?” và “Tôi thực sự yêu thích làm điều gì?” Giống nhau mà thôi. Nếu bạn trả lời hai câu hỏi đó, bạn sẽ có cùng một câu trả lời. Và điều này là quan trọng đối với chúng ta. Nếu không biết chúng ta đang sống vì điều gì và không biết điều mà chúng ta thực sự yêu thích làm thì cuộc đời của chúng ta thật vô nghĩa. Chúng ta không có mục đích để sống cuộc đời này nữa. Do đó, điều này rất quan trọng.
Chúng ta sẽ bắt đầu từ chỗ chúng ta bắt đầu… Khi mới sinh ra, vào ngày chúng ta được sinh ra đời, khi đó điều gì là quan trọng nhất đối với chúng ta? Đó là tồn tại, là sống sót. Đó là điều quan trọng nhất. Vào thời điểm mới sinh ra, điều quan trọng nhất của chúng ta là tồn tại, là sống sót. Không có mục đích nào khác, chỉ là sống sót. Cha mẹ chăm sóc chúng ta, cho chúng ta ăn uống. Và từ từ chúng ta lớn dần lên. Vào giây phút chúng ta có thể nhìn và nghe, động cơ của chúng ta sẽ thay đổi một chút. Chúng ta sẽ bắt đầu hứng thú với những gì ở xung quanh mình. Khi mới sinh, chúng ta không hứng thú với điều gì cả. Chỉ nhắm mắt và ngủ. Ăn uống, vệ sinh và rồi đi ngủ lại. Nhưng sau một vài ngày, một vài tháng, chúng ta trở nên hứng thú với những thứ quanh mình. Chúng ta nhìn quanh, quan sát mọi người. Những người này là ai thế nhỉ? Chúng ta quen mặt ba mẹ của mình, đặc biệt là mẹ, gắn bó với mẹ. Và giọng nói của mẹ khiến chúng ta cảm thấy an toàn, ấm áp. Mẹ thường ẳm chúng ta sát vào người, khiến chúng ta cảm thấy an toàn. Chúng ta thích điều đó. Như vậy, chúng ta có một mối quan hệ thân thuộc với mẹ và bố của mình. Rồi khi có thể nhận biết được nhiều hơn, chúng ta lại có mối quan hệ thân thiết với anh chị em của mình. Các mối quan hệ trở nên quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Chúng ta có các mối quan hệ mật thiết với những người thân. Nếu không có các mối quan hệ này, chúng ta chẳng thể nào tồn tại được. Nếu bạn nuôi nấng một đứa trẻ, cho bé ăn uống, nhưng không tạo dựng mối quan hệ với bé, không nói chuyện, không tiếp xúc, điều gì sẽ xảy ra nhỉ? Đứa trẻ sẽ không sống được. Chỉ với thực phẩm ăn uống thì không đủ để cho chúng ta tồn tại. Chúng ta cần nhiều hơn thế.
Các mối quan hệ là một phần của sự nuôi dưỡng. Rất, rất quan trọng để hiểu được điều này. Không có các mối quan hệ tốt, chúng ta sẽ chẳng thể nào tồn tại được, chẳng thể nào trở thành một con người được. Như vậy là sau một vài ngày, chúng ta cần có các mối quan hệ. Chúng ta cần được tiếp xúc. Chúng ta cần được nói chuyện, dù rằng chúng ta chẳng hiểu gì. Chúng ta cần cảm nhận được rằng chúng ta được mong muốn, được thương yêu, được ấp ủ, được coi trọng. Mặc dù chẳng thể nói được, chúng ta vẫn có thể cảm nhận được. Hầu hết mọi người nghĩ rằng một đứa trẻ chưa biết nói thì không cảm nhận được điều gì, không cần phải có các mối quan hệ. Không phải như vậy. Ngay cả trước khi có thể nói được thì một đứa trẻ vẫn sẽ rất cần có các mối quan hệ. Như vậy, sự nuôi dưỡng, thực phẩm và các mối quan hệ là những gì quan trọng vào thời điểm này. Rất quan trọng.
Chúng ta tiếp tục dần lớn lên, cơ thể cao lớn thêm, mạnh mẽ hơn lên và rồi chúng ta bắt đầu chập chững những bước chân đầu tiên, bắt đầu khám phá thế giới xung quanh. Chúng ta chẳng thể nào ở yên một chỗ được. Không thể… Sau khi đã được ăn và ngủ đủ giấc, chúng ta sẽ muốn ngọ nguậy ngay, để phát triển các tiềm năng của mình, phát triển các chức năng vận động của tay, chân. Chúng ta muốn sử dụng nó. Điều này rất quan trọng. Nếu chúng ta không sử dụng tay và chân của mình, nếu chúng ta không khám phá thế giới này, chúng ta sẽ chẳng lớn lên được. Do đó, chúng ta cần phát triển các tiềm năng của mình và lớn khôn lên. Khám phá thế giới xung quanh ngôi nhà của mình. Nếu có các anh, chị hoặc các bạn nhỏ tuổi hơn ở xung quanh mình, chúng ta sẽ muốn xây dựng các mối quan hệ với họ. Chơi đùa và cười cùng với họ. Chúng ta muốn có các mối quan hệ với những bạn bè đồng trang lứa. Chỉ có mỗi mối quan hệ với bố mẹ không thôi thì không đủ. Xây dựng các mối quan hệ với những bạn bè cùng trang lứa là rất quan trọng. Chúng ta dần lớn lên từng ngày. 1 tuổi, 2 tuổi, chúng ta bắt đầu chạy, chơi các trò chơi và đồ chơi. Chừng đó cũng chưa đủ. Tự làm đồ chơi cũng là một việc rất quan trọng. Khi còn bé, tôi đã làm ra rất nhiều đồ chơi từ các nắp chai, từ các que gỗ khác nhau, từ ly tách. Tôi đã tự làm ra nhiều loại đồ chơi. Đó là sự sáng tạo. Kể từ lúc còn bé, chúng ta đã sáng tạo. Đó là bản tính của con người, sự sáng tạo, rất quan trọng.
Rồi chúng ta vui chơi với các bạn nhỏ khác. Chúng ta chia sẻ đồ chơi, vui vẻ làm điều đó. Nhưng đôi lúc, chúng ta cũng rất ích kỷ. Chúng ta có cả hai bản tính đó, có cả ích kỷ và có cả sẻ chia. Đôi lúc, chúng ta vui chơi và chia sẻ. Những lúc khác, chúng ta lại bo bo giữ lấy đồ chơi của mình. Không, tôi không muốn cho ai đồ chơi của tôi cả. Đôi lúc, chúng ta còn đánh nhau nữa. Điều đó cũng cần thiết. Chúng ta cần đấu tranh cho mình. Và chúng ta cần học cách để đấu tranh, cách để chơi một cách công bằng, một cuộc đấu tranh công bằng. Chúng ta cần học để khẳng định bản thân mình, cũng như học để thử thách giới hạn của bản thân mình. Chúng ta cũng học được rằng mọi người có quyền riêng của họ. Chúng ta cũng có quyền của mình, và họ có quyền của họ. Do đó, chúng ta cần học để tôn trọng giới hạn của người khác và cũng phải học để tôn trọng giới hạn của chính bản thân mình. Chúng ta học để hợp tác với nhau. Nếu các bạn không chơi với mình thì chúng ta sẽ chẳng có ai để vui chơi cùng. Như vậy, chúng ta biết rằng, tôi không thể khư khư chỉ làm những gì mà mình muốn. Tôi cũng không thể ích kỷ mọi lúc. Tôi cần phải rộng rãi, cần hợp tác. Bằng cách chơi đùa với bạn bè, chúng ta học cách để tạo dựng mối quan hệ với họ. Và có đôi lúc, chúng ta làm tổn thương những người khác. Cũng tương tự, đôi khi những người khác lại làm chúng ta tổn thương. Đôi lúc, chúng ta thấy okay, chẳng có vấn đề gì, không bận tâm. Những lúc khác, chúng ta lại trở nên rất giận dữ và rất buồn. Và rồi bố mẹ nói rằng, ồ, làm hoà lại với nhau đi thôi. Đôi khi bạn làm người khác tổn thương, và đôi khi họ lại làm bạn tổn thương. Điều đó là bình thường. Và rồi chúng ta lại làm hoà với nhau, là bạn bè trở lại. Chúng ta học hỏi được điều đó. Ngay cả khi mọi người làm chúng ta tổn thương, chúng ta vẫn cần có các mối quan hệ với họ. Chúng ta không thể dừng mối quan hệ lại được. Nếu bạn dừng lại, không chơi với một ai đó đã làm bạn tổn thương thì kết cuộc bạn sẽ chẳng có ai để chơi. Bố mẹ của chúng ta cũng làm chúng ta tổn thương. Bố mẹ của tôi đã làm tôi tổn thương rất nhiều lần. Như vậy là cho dù mọi người làm tổn thương lẫn nhau, chúng ta biết rằng chúng ta cần phải học, hiểu, tha thứ và duy trì các mối quan hệ. Điều đó sẽ giúp phát triển chúng ta trở nên cao thượng hơn. Rất, rất quan trọng.
Cứ như vậy, chúng ta lớn lên từng ngày. 3 tuổi, 4 tuổi, 5 tuổi, … Và rồi có một sự thay đổi rất quan trọng xảy ra, đặc biệt là trong thời hiện đại này. Thay đổi đó là gì ấy nhỉ? Chúng ta đến trường, bắt đầu đi học. Đó là một sự thay đổi rất lớn. Các bạn trẻ đã bày tỏ với tôi rằng đó là một sự thay đổi rất lớn trong cuộc đời của họ. Một số trẻ được cho đến trường chơi từ rất sớm, tầm 3 tuổi, và chúng chẳng phải học hành gì ở trường cả. Chỉ là từ từ quen dần với việc đến trường và đôi lúc cũng học được một vài thứ. Như vậy, sự chuyển tiếp quan trọng này sẽ diễn ra từ từ. Nhưng đối với những bé khác thì chúng được bố mẹ gửi đến trường một cách đột ngột. “À, hôm nay con sẽ đi học”. Đứa bé chẳng thể nào thích nghi được và trở nên rất sợ hãi, khóc lóc, rất căng thẳng. Sự chuyển tiếp này là rất, rất quan trọng cho trẻ con. Ở nhà, bố mẹ chăm sóc chúng ta, rồi anh chị em chúng ta nữa, một gia đình lớn. Ông bà thì rất chiều chuộng cháu. Bất cứ khi nào chúng ta muốn ăn thứ gì, ông bà sẽ cho ngay. Ăn đi con, ăn đi con. Nếu muốn ngủ, chỉ cần sà vào lòng bà, nằm xuống và ngủ. Bà sẽ ẳm chúng ta trên tay. Quả là tuyệt vời khi có bà. Giờ đây, khi đến trường, chúng ta chẳng thể nào ngủ khi muốn ngủ. Chúng ta cần phải ở đó, chú tâm, học hành. Chúng ta chẳng thể nào chơi đồ chơi bất cứ khi nào mình muốn được nữa. Không được. Sẽ có thời khoá biểu để chơi, để ăn, để ngủ. Và hầu hết là để học tập, để chú ý.
Đó là một sự thay đổi to lớn và là một sự thay đổi cần thiết. Dần dần, chúng ta học được kỷ luật. Kỷ luật có nghĩa là làm một điều gì đó tốt cho bây giờ và cũng tốt cho tương lai, cho lợi ích trong tương lai. Bạn muốn vui chơi ngay bây giờ. Nhưng không được, bây giờ thì học hành đã, vui chơi sau. Đây là một loại hạn chế, gò bó. Điều này rất quan trọng. Chúng ta cần phải học để hạn chế bản thân mình. Hạn chế là điều tích cực. Chúng ta không nên xem hạn chế là tiêu cực. Nhưng hầu hết mọi người lại xem hạn chế là tiêu cực. Hạn chế là tích cực. Chúng ta cần phải làm điều đó. Như vậy, kỷ luật có nghĩa là làm một điều gì đó có lợi ích về lâu dài. Bạn muốn làm một điều gì đó ngay bây giờ. Thay vì làm ngay, bạn đợi. Học để đợi, đó là những gì bạn làm khi đến trường. Bạn học để đợi. Ồ, tôi sẽ làm việc này bây giờ và đợi cho đến khi về nhà mới vui chơi. Khi về đến nhà, tôi sẽ đợi đến giờ ăn, đợi đến giờ ngủ.
Chúng ta tiếp tục dần lớn lên, vượt qua tất cả các kỳ thi, học hành rất chăm chỉ. Bố mẹ chúng ta cũng ở bên cạnh, động viên chúng ta. Và chúng ta bước vào tuổi teen (dậy thì). Đây là một sự thay đổi lớn khác. Cơ thể, tâm lý của chúng ta cũng thay đổi. Đôi lúc chúng ta không biết là điều gì đang xảy ra nữa. Rất sợ hãi. Đôi lúc, bố mẹ lại chẳng nói cho chúng ta biết bất cứ điều gì. Chẳng ai cho chúng ta biết những gì đang xảy ra. Có điều gì đó đang xảy ra trong cơ thể mình, nhưng chúng ta chẳng biết đó là điều gì. Chúng ta cũng cảm nhận được các cảm xúc mạnh, rất sợ. Không biết nên nói về điều đó như thế nào đây. Nếu bố mẹ hoặc người lớn giải thích cho chúng ta biết về những gì đang xảy ra thì chúng ta sẽ rất dễ dàng thích nghi. Tại thời điểm đó, khi chúng ta đang dần trưởng thành lên, những gì được coi là quan trọng nhất đối với chúng ta cũng sẽ thay đổi. Chúng ta biết những gì mà chúng ta coi trọng, những gì là quan trọng đối với chúng ta. Nhưng một đôi lúc, bố mẹ, thầy cô bảo chúng ta rằng: “Điều này quan trọng hơn. Con nên làm điều này thay vì làm những thứ kia. Làm ngay đi.” Chúng ta sẽ học được điều gì là quan trọng nhất tại thời điểm đó, tại giai đoạn đó của cuộc đời mình. Chúng ta đang ở tuổi dậy thì. Chúng ta trở nên nổi loạn, trở nên muốn khẳng định bản thân mình. Chúng ta muốn khẳng định “tôi là…” Khi còn bé, nếu bố mẹ bảo điều này điều kia, chúng ta vâng lời. Nhưng khi chúng ta bắt đầu tuổi dậy thì, 13, 14, 15, thì một đôi lúc chúng ta sẽ cân nhắc và chủ tâm nói “không”. Chúng ta muốn bố mẹ biết rằng, có những thứ mà chúng ta thích hoặc không thích. Chúng ta có những sở thích của riêng mình. Chúng ta có suy nghĩ và ý tưởng của riêng mình. Chúng ta trở nên quả quyết hơn. Chúng ta trở nên nổi loạn hơn. Đó thực ra lại là một điều rất tốt, rất tích cực.
Tôi mong muốn các bố mẹ cũng như các bạn trẻ hiểu được giai đoạn này, một giai đoạn quan trọng. Chúng ta đang làm gì ở giai đoạn đó trong cuộc đời của mình? Chúng ta đang học để trở nên độc lập. Chúng ta đang học để đứng được trên hai chân của chính mình. Chúng ta đang học để tự mình ra quyết định cho bản thân mình. Nhưng chúng ta cũng cần phải học để gánh vác trách nhiệm, trở nên có trách nhiệm. Đó là điều mà hầu hết mọi người lại không nghĩ đến. Mọi người chỉ muốn nổi loạn, chỉ muốn được tự do, không muốn bị ra lệnh, không muốn nghe yêu cầu từ người khác. Chúng ta cần phải tìm cách dạy dỗ con mình một cách khéo léo rằng là ổn để con trẻ trở nên tự do, trở nên độc lập, tự suy nghĩ cho bản thân mình. Điều này rất quan trọng. Bởi vì bố mẹ sẽ không thể ở bên cạnh con mọi lúc, mọi nơi được để chỉ bảo cho con biết rằng cần phải làm gì. Bố mẹ cũng sẽ chẳng thể nào luôn ở bên cạnh con để chăm sóc cho con được. Con cần phải học để tự chăm sóc bản thân mình. Điều này rất tích cực. Nhưng con trẻ cũng cần phải rất cẩn thận để không phạm phải những sai lầm lớn. Con trẻ cần phải có trách nhiệm. Chúng ta cần giúp đỡ con trẻ trở nên độc lập và cùng lúc trở nên có trách nhiệm hơn. Nếu chúng ta làm được điều đó theo một cách rất nhẹ nhàng, rất tôn trọng, với lòng tốt, với sự thông hiểu, con trẻ sẽ thực sự học được và lớn khôn lên. Sự nổi loạn của con trẻ sẽ không trở thành một điều gì đó tiêu cực. Thay vì nổi loạn, chúng sẽ trở nên có trách nhiệm hơn, có khả năng phát triển các phẩm tính tốt đẹp của chúng hơn, và trở nên có trách nhiệm hơn. Chúng còn có thể giúp đỡ bố mẹ mình theo nhiều cách khác nhau.
Như vậy, ở giai đoạn tuổi dậy thì, điều rất quan trọng là phải học để trở nên độc lập. Đó là giá trị cao nhất trong giai đoạn này. Ở thời điểm này, chúng ta chẳng còn là trẻ con nữa. Nhưng cùng lúc, chúng ta cũng chưa trưởng thành. Chúng ta chưa lớn khôn. Chúng ta đang ở đoạn giữa chừng, một khoảng thời gian rất khó khăn trong cuộc đời của chúng ta. Hầu hết các bạn ở đây đã 40, 50 rồi. Chúng ta đã đi qua các giai đoạn này của cuộc đời và chúng ta biết nó khó khăn đến nhường nào, đau khổ như thế nào khi bị hiểu lầm bởi chính bố mẹ của mình. Chúng ta đang học để trở nên độc lập, học để nương tựa vào chính bản thân mình, học để tự mình ra quyết định cho mình. Chúng ta đang học để có sự lựa chọn riêng cho bản thân mình. Và đôi lúc, bố mẹ lại hiểu lầm chúng ta. Họ bảo rằng, con đang ngày càng trở nên không nghe lời. Điều đó khiến chúng ta cảm thấy rất tội lỗi. Hầu hết chúng ta đã trải qua những điều này. Rất quan trọng để các bố mẹ hiểu được điều này. Đây là một sự thay đổi cần thiết. Ở giai đoạn này, đây là điều quan trọng nhất (học để trở nên độc lập) mà chúng ta phải làm. Đây là giá trị quan trọng nhất trong giai đoạn dậy thì.
Như vậy là chúng ta đến trường và hoàn thành chương trình trung học. Sau khi hoàn thành trung học, chúng ta sẽ tiếp tục học lên đại học hoặc cao đẳng. Hầu hết chúng ta ở cùng với gia đình mình khi còn cắp sách đến trường. Chúng ta đi học và trở về nhà mỗi ngày. Nhưng sau khi hoàn thành bậc trung học và tiếp tục đi học đại học thì hầu hết chúng ta sẽ rời xa gia đình. Bởi vì trong hầu hết mọi trường hợp thì chẳng có trường đại học ở thành phố chúng ta sinh ra. Nên chúng ta chuyển sang một thành phố khác, thường là lớn hơn để đi học đại học. Đó là lúc chúng ta rời xa bố mẹ. Sẽ chẳng còn có ai bên cạnh bảo ban chúng ta nên làm điều gì và không nên làm điều gì, nên làm bạn với ai và không nên làm bạn với ai, nên đi đâu và không nên đến những chỗ nào nữa. Bây giờ, chúng ta tự do và có thể làm bất cứ điều gì mình muốn. Nếu chúng ta không học được cách để có trách nhiệm, để tự kỷ luật bản thân mình thì chúng ta có thể phạm phải những sai lầm rất nghiêm trọng mà thậm chí phá hoại luôn cả cuộc đời của mình. Nhiều bạn trẻ đã như vậy. Đó là một sự lãng phí. Đôi khi, tôi thấy một số bạn trẻ lãng phí cuộc đời của họ, phá hoại cuộc đời của họ. Con người chúng ta có tiềm năng để trở thành một loại chúng sinh đẹp đẽ và cao thượng. Nhưng mọi tiềm năng đó lại có thể bị phá hoại, bị làm hỏng. Do đó, thật là quan trọng cho bố mẹ hiểu được điều này và thật là quan trọng để con trẻ hiểu được những gì đang xảy ra, và những gì mà chúng cần phải làm.
Do đó, chúng ta cần dạy con trẻ các giá trị. “Hiện tại, con đang coi trọng các giá trị nào?” Các giá trị mà bạn coi trọng sẽ thay đổi (tuỳ theo giai đoạn cụ thể của cuộc đời). Chúng sẽ phải thay đổi. Chúng ta chẳng thể nào bảo một đứa trẻ 3, 4 tuổi hành thiền. Bởi vì đó chẳng phải là giá trị chúng cần phải tập trung ở giai đoạn 3, 4 tuổi. Chúng chưa thể nào đủ trưởng thành để có hiểu được giá trị của thiền tập. Trong giai đoạn 3, 4 tuổi thì chúng ta nên dạy con trẻ chơi đùa, dạy chúng cách hợp tác với các bạn. Khi lớn hơn nữa thì chúng ta sẽ ưu tiên coi trọng các giá trị khác, phù hợp với giai đoạn hiện tại của cuộc đời mình. Các giá trị mà chúng ta ưu tiên coi trọng sẽ thay đổi. Nó nên thay đổi. Không có sự thay đổi đó thì chúng ta chẳng thể trưởng thành lên được. Như vậy, chúng ta không thể luôn luôn dính chặt với cùng một giá trị.
Chúng ta đi học đại học, học hành chăm chỉ và chúng ta cũng cần phải học để tạo dựng các mối quan hệ với những người xung quanh. Chúng ta học để tìm được người bạn đời của mình. Rồi chúng ta hoàn thành đại học, tìm việc làm, làm việc, kiếm tiền, kết hôn, mua nhà. Nếu lựa chọn đúng đắn thì chúng ta sẽ có một căn nhà rất hạnh phúc. Nhưng lựa chọn đúng đắn là một việc quá khó. Bởi vì chúng ta chưa đủ trưởng thành. Chúng ta quá si mê người khác. Do đó, chúng ta đưa ra các lựa chọn sai lầm. Đôi khi, chỉ do bởi cảm thấy quá cô đơn mà chúng ta nắm chặt lấy bất cứ ai và quyết định rằng con người này sẽ là người bạn đời của mình, là vợ hoặc chồng của mình. Nhưng điều đó chẳng tồn tại được lâu, một câu chuyện buồn. Ở Mỹ, tỉ lệ ly hôn lên đến 28%. Ở giai đoạn này, thật là quan trọng nếu người lớn có thể dạy con trẻ cách đưa ra các lựa chọn đúng đắn, làm thế nào để tìm được một người bạn đời đúng và tốt, cho cả cuộc đời mình. Chẳng có ai dạy chúng ta điều đó cả. Chẳng có ai dạy rằng tôi đã có một lựa chọn sai. Nhiều người cũng như thế. Chẳng có trường đại học nào dạy bạn cách để tìm cho mình một người bạn đời thích hợp, cách để làm một người cha, một người chồng, một người vợ, một người mẹ cả. Chẳng có ai dạy về điều đó. Cứ như thể đó là điều đơn giản nhất mà chúng ta có thể làm, nên chẳng ai cần phải học các kỹ năng đó cả. Như các bạn có thể thấy, ở tuổi dậy thì, về mặt sinh lý thì chúng ta đủ “điều kiện” để trở thành bố, mẹ, từ khi chúng ta 13, 14, 15 tuổi. Nhưng về mặt tâm lý thì chúng ta chưa đủ trưởng thành để làm một người bố, một người vợ, một người mẹ. Chúng ta cần phải dạy con mình trở nên trưởng thành hơn, dạy chúng để trở thành một người chồng tốt, một người vợ tốt, một người mẹ tốt, một người cha tốt. Ở giai đoạn này của cuộc đời, đó là điều rất quan trọng. Đó là giá trị cần ưu tiên nhất ở giai đoạn này. Cùng lúc, chúng ta còn phải học để làm nhiều thứ khác nữa. Một vài người đã học thiền từ khi còn tuổi teen. Rất tốt, rất tốt. Họ trở nên trưởng thành hơn. Họ trở nên có trách nhiệm hơn. Họ có thể đưa ra các lựa chọn đúng đắn hơn.
Và chúng ta tiếp tục trưởng thành lên, lập gia đình và có con cái. Chúng ta chăm sóc con cái của chúng ta. Rồi lũ trẻ lớn lên và chúng rời xa gia đình. Bây giờ thì hầu hết chúng ta khoảng ở tầm 40, 50 tuổi. Chúng ta đã từng có những ước mơ của mình khi còn trẻ. Ồ, khi lớn lên, tôi sẽ làm điều này, việc kia. Đó là cách mà tôi sẽ thành công, sẽ hạnh phúc. Chúng ta có rất nhiều ước mơ. Giờ đây, chỉ một số người trong chúng ta hiện thực được ước mơ của mình. Còn lại thì hầu hết chúng ta thất vọng. Điều đó là bình thường. Đó là cách mà cuộc sống diễn ra. Không phải tất cả mọi ước mơ sẽ thành hiện thực. Vậy thì chúng ta cần phải làm gì đây? Chúng ta chỉ cần đổi ước mơ của mình, đổi sang một ước mơ khác. Không nhất thiết cứ phải dính chặt mãi với cùng một ước mơ trong suốt cả cuộc đời. Ý tôi là thay đổi giá trị, thay đổi mục tiêu, đổi sang một thứ mà chúng ta thực sự yêu thích làm. Khi còn bé, 3, 4 tuổi, chúng ta chỉ thích vui chơi, chỉ thích ăn sô-cô-la. Và khi già đi, chúng ta dừng việc chơi đùa lại và một số người còn phải dừng luôn cả việc ăn sô-cô-la. Mọi thứ đều thay đổi, thực ra là thay đổi trong mọi lúc. Do đó, chúng ta cần phải chú ý hơn. Mọi thứ sẽ thay đổi. Nhưng cụ thể là thay đổi ở đâu? Hướng đi của sự thay đổi nằm ở đâu? Hướng đi của sự thay đổi là rất quan trọng. Mọi thứ sẽ thay đổi, cách này hay cách khác. Bạn không thể dừng việc thay đổi lại được. Nhưng chúng ta cần biết về hướng đi của nó. Vậy thì chúng ta đang đi về đâu nhỉ?
Giờ đây, hầu hết chúng ta đang ở vào độ tuổi 40-60. Khi còn trẻ, động lực của chúng ta, mục tiêu của chúng ta là được giáo dục tốt, có một công việc tốt, kiếm tiền và lập gia đình, có con cái, tận hưởng các thú vui dục lạc(*), Có Thể Chúng Ta Vẫn Nghĩ Hạnh Phúc là vậy. Rất tốt và khá là tự nhiên. Nhưng ở thời điểm bây giờ, liệu chúng ta vẫn cứ tiếp tục làm những thứ như vậy? Liệu đó vẫn còn là mục tiêu của chúng ta ở thời điểm này? Không, nó thật đáng sợ. Chúng ta sẽ không đến trường nữa. Có thể là một vài người trong chúng ta vẫn đang học một số thứ mới, vẫn đến trường đại học để học hành. Nhưng chúng ta cần một mục tiêu tốt hơn, một giá trị cao hơn. Ở đoạn giữa của cuộc đời, tuổi trung niên, đó là một thời điểm tâm lý cực kỳ quan trọng. Thời điểm nào là tuổi trung niên nhỉ? Hầu hết chúng ta chẳng sống đến 100 tuổi. Tuổi thọ trung bình của chúng ta là 70. Như vậy, nếu chia đôi thì 35 là điểm giữa, đoạn giữa của cuộc đời. Sau 35 tuổi, cuộc đời đã chuyển sang buổi chiều, không còn là buổi sáng nữa. Đó là buổi xế chiều, mọi thứ đang đi xuống. Mặt trời đang dần lặn xuống. Đôi lúc, khi nghĩ về điều này, chúng ta cảm thấy sợ hãi. Cuộc sống đã chuyển sang buổi chiều rồi mà tôi vẫn chưa học được ngay cả cách để sống. Thế mà cuộc sống đã chuyển sang buổi chiều mất rồi. Tuổi trung niên là thời điểm tâm lý cực kỳ quan trọng. Tuổi teen thanh niên cũng là một cột mốc cực kỳ quan trọng và cột mốc tuổi trung niên cũng vậy. 35-40 là thời điểm cực kỳ quan trọng.
Tuổi trung niên là khoảnh khắc mở ra rất quan trọng. Khi còn trẻ thì chúng ta chưa có nhiều trải nghiệm, chưa học được nhiều điều. Chúng ta chỉ muốn hạnh phúc, muốn tận hưởng. Hầu hết chúng ta cho rằng, tuổi 20 là khoảng thời gian hay ho nhất của đời mình. Hầu hết là như vậy và chúng ta đã tận hưởng quá nhiều vào giai đoạn đó. Nhưng cũng có người đã phải trải qua quá nhiều khổ đau trong giai đoạn này, khi mới 20, 30, như ở trong địa ngục trần gian. Mắc hết sai lầm này đến sai lầm khác, gánh chịu hết sự cô đơn này đến sự cô đơn khác. Một vài người trong chúng ta đã trải nghiệm như vậy. Một số khác thì thật sự tận hưởng và hạnh phúc trong độ tuổi 20, và thậm chí kéo dài qua luôn tới tuổi 30. Nhưng càng già đi thì càng khó hơn để tận hưởng các thú vui dục lạc (các thú vui do các giác quan đem lại). Tuy nhiên, thói quen vẫn khiến chúng ta tiếp tục làm những gì chúng ta đã quen làm. Đó chỉ là một thói quen. Rất nhiều bạn bè của tôi, hầu hết họ là người phương Tây, chia sẻ với tôi rằng, bởi vì tôi đã quen làm những thứ này, giờ đây tôi vẫn đang tiếp tục làm, nhưng lại chẳng thực sự có hứng thú gì nữa cả. Tôi không thực sự hứng thú nữa. Sau khi làm xong, tôi thấy rằng nó chẳng hay ho như trước đây nữa. Nó không còn hay ho như trước nữa. Nhưng tôi cũng chẳng thể nào dừng lại được. Tại sao lại như thế nhỉ?
Chúng ta chẳng thể nào dừng ngay những việc đang làm và ngồi không, chẳng làm gì cả. Chúng ta cần phải làm những việc khác thay cho những gì mà chúng ta đang làm. Nhưng những việc khác đó là gì? Chúng ta không biết. Hầu hết chúng ta chẳng biết. Thay đổi như thế nào đây? Do đó, điều rất quan trọng là học cách để thay đổi. Nó chẳng thể nào tự xảy ra được cả. Bởi vì các thói quen cũ thì khó mất đi lắm. Khó lắm. Thói quen cứ thế cuốn chúng ta đi. Chúng ta nghiện những gì chúng ta quen làm. Tuổi trung niên là khoảnh khắc mở ra rất quan trọng. Chúng ta đã trải nghiệm nhiều thứ trong cuộc sống của mình. Chúng ta đã tận hưởng được nhiều thứ. Chúng ta cũng đã trải qua nhiều vất vả, khổ đau. Chúng ta đã học hỏi được khá nhiều điều từ những sai lầm của mình. Giờ đây, cuộc sống của chúng ta mở ra như một đoá hoa mới nở. Chúng ta trở nên trưởng thành. Đó là lý do người ta thường nói rằng cuộc sống bắt đầu ở tuổi 40. Theo một cách nào đó thì điều này là sự thật. Bạn có rất nhiều thứ. Bạn cũng đạt được nhiều thành tựu. Và cũng có rất nhiều sự thất vọng. Một vài người đã hoàn tất được các ước mơ của mình. Nhưng rồi bây giờ, ở trong thời điểm hiện tại này, liệu bạn có thoả mãn không? Bây giờ, bạn có thực sự cảm thấy thoả mãn không? Bạn có thực sự hạnh phúc không? Hãy tự hỏi bản thân các câu hỏi này. Vâng, tiền bạc, nhà cửa, địa vị, thân thế, một vài người trong chúng ta có tất cả mọi thứ này. Vậy, chúng ta có thực sự hạnh phúc không? Hơn nữa, hầu hết chúng ta đều rất, rất, rất bận rộn. Tôi cũng rất bận rộn trong hầu hết mọi lúc. Tôi không có thời gian để mà lãng phí. Tôi luôn giữ cho mình luôn bận rộn. Nhưng tôi (bận rộn) làm những điều mà tôi thực sự yêu thích. Tôi thích thú làm những gì tôi yêu thích, những thứ mà tôi đang làm. Bạn có thực sự thích thú làm những gì bạn đang làm không, trong hầu hết thời gian của mình? Bạn có yêu thích những gì mình đang làm không? Cuộc sống gia đình của bạn có thoả mãn không? Đây là những điều rất quan trọng mà chúng ta phải tự hỏi bản thân mình. Ở tại thời điểm quan trọng này, ở tuổi trung niên, khi cuộc sống của chúng ta phát triển đến thời đoạn này, cần phải tạm dừng và xem xét lại xem điều gì đã xảy ra? Chúng ta đã làm những gì? Chúng ta đã sống vì điều gì? Động lực để bước tới là những gì chúng ta thu hoạch được trong quá trình khám phá, học hỏi từ các kinh nghiệm thực tế mà chúng ta đã trải qua. Nếu chúng ta đủ trí tuệ, nếu chúng ta chánh niệm, nếu chúng ta xem xét lại cuộc sống của mình, chúng ta có thể học được rất nhiều từ những gì chúng ta đã làm, những điều tốt đẹp, các sai lầm, các khổ đau, cũng như các giây phút hạnh phúc. Như vậy, sự chuyển tiếp từ buổi sáng qua buổi chiều là sự đánh giá lại các giá trị trước đây. Chúng ta đã sống với rất nhiều giá trị, một chuỗi các giá trị xuyên suốt cuộc đời mình. Giờ đây, chúng ta cần chú ý hơn nữa và xem xét. Đánh giá lại các giá trị của chúng ta. Chúng ta cần phải làm việc đó.
Tôi sẽ kể cho bạn nghe câu chuyện về một người bạn của tôi, một bác sĩ. Anh ấy là người Canada, rất thông minh, đẹp trai, cao lớn, một người đàn ông cao lớn. Bố mẹ anh ấy rất giàu có, được giáo dục tốt, và có một cuộc sống thành công. Họ vô thần, nghĩa là họ chẳng tin vào một tôn giáo nào cả, chẳng thực hành theo một tôn giáo nào cả. Họ làm việc, kiếm tiền và hạnh phúc. Họ đã động viên anh ấy học tập thật chăm chỉ. Và anh ấy đã học hành rất chăm chỉ, hoàn thành bằng bác sĩ, trở thành một bác sĩ giỏi, rất, rất thành công, kết hôn với một người phụ nữ rất rất xinh đẹp. Tôi đã gặp cô ấy. Công việc của anh ấy rất thành công. Anh ấy kiếm được rất nhiều tiền, mua được một căn nhà rất lớn và đẹp, thực ra là một lâu đài đồ sộ, sắm đến 3 chiếc xe hơi. Anh ấy có một cô con gái, chỉ một thôi. Nhưng khi bước qua tuổi 40, dần dần anh ấy đánh mất động lực đi làm hàng ngày. Vào mỗi buổi sáng, anh ấy tự nhủ rằng, tôi chẳng muốn đi làm. Anh ấy đã làm cùng những việc ấy lặp đi lặp lại biết bao lâu nay rồi. Chẳng phải là một việc gì mới mẻ hay thách thức gì. Nó trở thành một thủ tục quen thuộc hàng ngày.
Anh ấy đã làm việc, kiếm tiền, nhưng lại không cảm thấy thực sự thoả mãn, không niềm vui thú. Vào bệnh viện, chăm sóc bệnh nhân, tiến hành các ca phẫu thuật, nhận tiền, rồi về nhà. Và lại lặp lại lui tới cùng những thứ đó mỗi ngày. Cuộc sống của anh ấy trở thành một thủ tục. Dần dần, dần dần, anh ấy mất hết động lực. Đôi lúc, anh ấy cũng chẳng thèm vào bệnh viện luôn. Anh ấy gọi điện thoại vào và bảo rằng anh ấy sẽ không đi làm hoặc hoãn ca phẫu thuật lại. Nhưng điều này cứ xảy ra ngày một nhiều hơn. Rồi anh ấy cũng mất luôn sự quan tâm dành cho vợ và con gái của anh ấy. Chẳng mấy khi nói chuyện gì với họ nữa. Chỉ đưa tiền đầy đủ cho họ. Nếu họ nhờ giúp đỡ, anh ấy sẽ giúp đỡ. Còn lại thì chẳng quan tâm đến họ. Từ từ, anh ấy đánh mất hết hứng thú với hầu hết mọi thứ. Và anh ấy đã lo lắng, “Tại sao tôi lại không muốn một thứ gì nữa như thế này? Không có thứ gì thực sự làm cho tôi hứng thú được nữa. Tôi chẳng thể nào hứng thú với bất cứ thứ gì.” Vì vậy, anh ấy đã lấy một kỳ nghỉ dài, đi về vùng nông thôn và làm nhiều thứ mà anh ấy nghĩ rằng sẽ khiến mình hạnh phúc. Rồi sau khi làm hết tất cả những thứ đó, anh ấy vẫn cảm thấy không thoả mãn, không hạnh phúc. Sau một thời gian như thế, mọi thứ trở nên không thể nào chịu đựng nổi nữa. Nên anh ấy đã ghé khám bệnh ở một bác sĩ tâm lý. Vị bác sĩ cho rằng, anh ấy đang bị một thứ bệnh. Bạn cũng có thể đoán được là bệnh gì… Vâng, trầm cảm, chán nản. Nhưng khi bác sĩ nói rằng, bạn đang bị bệnh trầm cảm thì điều đó chẳng có ý nghĩa gì nhiều lắm. Nó cũng là cùng một thứ, nghĩa là bạn mất đi hứng thú, mất đi động lực. Cùng một thứ mà thôi. Nhưng tại sao lại như thế? Một người đàn ông thông minh, thành công và giàu có, một người có tất cả mọi thứ mà anh ấy cần. Anh ấy đã chia sẻ với tôi rằng, “Tôi có tất cả những gì mình muốn. Tôi có tất cả mọi thứ mà mọi người mong muốn. Nhưng tôi vẫn mất hết mọi hứng thú với mọi việc.”
Sau đó, người ta cho anh ấy thuốc và một số trị liệu khác. Điều đó có tác dụng một đôi lúc, nhưng những lúc khác thì không có tác dụng. Anh ấy chẳng thể nào vượt ra khỏi trầm cảm. Cuối cùng thì anh ấy bỏ việc, không đến bệnh viện nữa. Tự giam mình trong phòng, xem TV. Rồi anh ấy đánh mất luôn hứng thú với gia đình của mình
