“Chí Phèo” của Nam Cao không chỉ là một truyện ngắn, mà là một bức tranh chân thực, đầy ám ảnh về số phận con người trong xã hội thực dân phong kiến Việt Nam. Tác phẩm tập trung vào cuộc đời bi kịch của Chí Phèo, từ một thanh niên lương thiện bị đẩy vào con đường tha hóa đến khi trở thành “con quỷ dữ” của làng Vũ Đại.
Mở đầu truyện, Chí Phèo xuất hiện với hình ảnh say khướt, vừa đi vừa chửi rủa. Tiếng chửi ấy không chỉ là sự phẫn uất cá nhân mà còn là tiếng kêu than của một kiếp người bị xã hội vùi dập.
Nam Cao khéo léo kể về quá trình tha hóa của Chí. Từ một anh canh điền khỏe mạnh, hiền lành, Chí bị Bá Kiến đẩy vào tù vì ghen tuông. Nhà tù thực dân đã biến Chí thành một con người khác, một kẻ lưu manh, côn đồ.
Sau khi ra tù, Chí trở thành công cụ để Bá Kiến đàn áp dân lành. Hắn đâm thuê chém mướn, sống bằng bạo lực và sự sợ hãi của người khác. Chí Phèo đã đánh mất nhân tính, đánh mất cả cái tên và quá khứ của mình.
Tuyệt vọng tưởng chừng như vĩnh viễn cho đến khi Chí Phèo gặp Thị Nở. Tình yêu thương chân thành của Thị Nở đã đánh thức phần người còn sót lại trong Chí. Hắn khao khát một cuộc sống lương thiện, một gia đình hạnh phúc.
Nhưng niềm hy vọng mong manh ấy nhanh chóng bị dập tắt bởi sự cay nghiệt của xã hội. Bà cô Thị Nở ngăn cản mối quan hệ của họ, khiến Chí Phèo rơi vào tuyệt vọng cùng cực. Hắn tìm đến rượu, rồi xách dao đến nhà Bá Kiến để trả thù.
Trong cơn tỉnh ngộ cuối cùng, Chí Phèo đã giết Bá Kiến và tự sát. Cái chết của Chí Phèo là một bi kịch, một sự phản kháng yếu ớt của con người trước áp bức và bất công.
Kết thúc truyện, hình ảnh “cái lò gạch cũ” hiện lên trong tâm trí Thị Nở gợi ra một dự cảm đáng sợ: chừng nào xã hội còn đầy rẫy những bất công, áp bức thì chừng đó vẫn còn những Chí Phèo khác ra đời. Nam Cao đã đặt ra một câu hỏi nhức nhối về trách nhiệm của xã hội đối với số phận con người.
“Chí Phèo” không chỉ là một câu chuyện về một cá nhân, mà là một lời cảnh báo về sự tha hóa của con người trong một xã hội mục ruỗng. Tác phẩm là một minh chứng cho tài năng bậc thầy của Nam Cao, một nhà văn luôn trăn trở về số phận của những người nghèo khổ và bị áp bức.
