Thời gian gần đây, Việt Nam liên tục hứng chịu những đợt mưa lớn diện rộng, đặc biệt là khu vực phía Bắc. Theo các chuyên gia khí tượng, nguyên nhân chính của tình trạng này là do ảnh hưởng của Dải Hội Tụ Nhiệt đới. Vậy dải hội tụ nhiệt đới là gì và nó tác động đến thời tiết Việt Nam như thế nào?
Dải hội tụ nhiệt đới, tác nhân chính gây ra các đợt mưa lớn ở Bắc Bộ, được hình thành do sự tương tác của các khối khí nóng ẩm, dẫn đến hiện tượng thời tiết phức tạp và khó dự đoán.
Dải Hội Tụ Nhiệt Đới Là Gì?
Dải hội tụ nhiệt đới (Intertropical Convergence Zone – ITCZ) là một vùng thời tiết đặc biệt, hình thành do sự hội tụ của các dòng tín phong từ hai bán cầu. Có thể là sự gặp gỡ giữa tín phong của hai bán cầu khi vượt qua xích đạo và đổi hướng, hoặc giữa tín phong ở mỗi bán cầu với đới gió tây xích đạo mở rộng. Vị trí của dải hội tụ nhiệt đới không cố định, mà di chuyển theo sự thay đổi của bức xạ mặt trời.
Dải hội tụ nhiệt đới thường hoạt động mạnh ở khu vực nội chí tuyến và có xu hướng di chuyển lên phía Bắc vào mùa hè ở bán cầu Bắc và xuống phía Nam vào mùa đông ở bán cầu Bắc. Khu vực này đặc trưng bởi hoạt động đối lưu mạnh mẽ, thường gây ra dông bão lớn trên diện rộng. Trên các lục địa, dải hội tụ nhiệt đới hoạt động mạnh hơn so với trên các đại dương. Sự di chuyển theo mùa của dải hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân chính gây ra mùa mưa và mùa khô ở các vùng nhiệt đới.
Dải Hội Tụ Nhiệt Đới Ảnh Hưởng Đến Việt Nam Vào Thời Gian Nào?
Việt Nam chịu ảnh hưởng của dải hội tụ nhiệt đới từ khoảng tháng 6 đến tháng 9 hàng năm. Trong giai đoạn này, khu vực nước ta chịu tác động đồng thời của gió Tây Nam từ vịnh Bengal và gió tín phong Đông Bắc hoặc từ Biển Đông và Thái Bình Dương thổi vào, tạo nên dải hội tụ nhiệt đới.
Vào đầu mùa hạ, dải hội tụ nhiệt đới hình thành do sự hội tụ giữa Tín phong Bắc bán cầu và gió mùa hạ, mang theo hơi ẩm lớn và gây ra những đợt mưa kéo dài.
Dải hội tụ nhiệt đới thường hình thành ở Việt Nam vào đầu mùa hạ, do sự hội tụ giữa Tín phong Bắc bán cầu với gió mùa hạ.
Thời Tiết Thay Đổi Như Thế Nào Khi Dải Hội Tụ Nhiệt Đới Tác Động?
Đầu Mùa Hạ
Gió Tây Nam từ khối khí nhiệt đới ẩm Bắc Ấn Độ Dương trên vịnh Bengal hoạt động mạnh, khi thổi đến Việt Nam sẽ hội tụ với Tín phong Bắc bán cầu, tạo thành dải hội tụ chạy dọc theo hướng kinh tuyến. Do hoạt động mạnh mẽ của gió Tây Nam, Tín phong Bắc bán cầu bị đẩy ra xa, khiến dải hội tụ hoạt động chủ yếu ở khu vực miền Nam.
Trong giai đoạn này, dải hội tụ gây mưa trên khắp cả nước, đặc biệt là khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên. Ngoài ra, nó cũng gây ra mưa tiểu mãn cho khu vực Trung Bộ, thậm chí gây ra hiệu ứng phơn (gió Lào) nóng khô cho khu vực Trung Bộ và phía Nam Tây Bắc.
Giữa và Cuối Mùa Hạ
Vào cuối mùa hạ, áp cao cận chí tuyến Nam bán cầu hoạt động mạnh, khiến gió Tín phong Nam bán cầu thổi vượt qua đường Xích đạo và lệch hướng thành gió mùa Tây Nam. Gió này hội tụ với Tín phong Bắc bán cầu và hình thành dải hội tụ nhiệt đới chạy theo chiều vĩ tuyến.
Dải hội tụ nhiệt đới gây mưa lớn trên cả nước, tuy nhiên, hoạt động của nó sẽ thay đổi và chậm dần từ Bắc xuống Nam theo chuyển động của Mặt Trời (tháng 8 ở Bắc Bộ, tháng 9-10 ở khu vực Trung Bộ và Nam Bộ).
Các Loại Dải Hội Tụ Nhiệt Đới
Dải hội tụ nhiệt đới có thể tồn tại ở 3 dạng khác nhau:
- Loại 1: Nằm gần xích đạo, thường xuất hiện ở Đại Tây Dương khi tín phong của hai bán cầu gặp nhau. Loại này có tần suất cao và thường xuyên xuất hiện trên bản đồ gió trung bình toàn cầu. Trong dải hội tụ loại này, mây tích và mây vũ tích tạo thành dải có mật độ không đều, chiều rộng trung bình khoảng 200-300m, nhưng chiều dài có thể rất lớn, gần như bao quanh Trái Đất.
- Loại 2: Hình thành do sự hội tụ của gió tín phong Nam bán cầu, sau khi vượt qua xích đạo và đổi hướng thành gió Tây Nam, kết hợp với tín phong Đông Bắc bán cầu. Loại này nằm xa xích đạo hơn, nên lực Coriolis lớn tạo thành các xoáy thuận, thể hiện qua các xoáy mây trên ảnh vệ tinh. Đông Nam Á và Biển Đông là hai khu vực thường xuyên xuất hiện dải hội tụ nhiệt đới loại 2.
- Loại 3: Hình thành do sự hội tụ của gió tín phong hai bán cầu, kết hợp với gió tây xích đạo mở rộng. Loại này ít phổ biến hơn và chỉ xuất hiện ở những nơi có gió tây xích đạo biểu hiện rõ rệt.
Dải hội tụ nhiệt đới là một hệ thống thời tiết phức tạp, có thể gây ra những đợt mưa lớn kéo dài, ảnh hưởng đến nhiều mặt của đời sống và kinh tế.
Sự Khác Nhau Giữa Frông và Dải Hội Tụ Nhiệt Đới
Để hiểu rõ hơn về dải hội tụ nhiệt đới, chúng ta cần phân biệt nó với một hiện tượng thời tiết khác là frông.
Frông Là Gì?
Frông là mặt phân cách giữa hai khối khí có tính chất vật lý khác nhau, đặc biệt là về nhiệt độ và hướng gió. Trên mỗi bán cầu có hai loại frông cơ bản:
- Frông địa cực (FA): ngăn cách khối khí cực và ôn đới.
- Frông ôn đới (FP): ngăn cách khối khí ôn đới và chí tuyến.
Vì Sao Miền Có Frông Đi Qua Thường Mưa Nhiều?
Miền có frông đi qua thường mưa nhiều do có sự tranh chấp giữa khối không khí nóng và khối không khí lạnh, dẫn đến nhiễu loạn không khí và gây ra mưa. Frông là nơi mà các yếu tố khí tượng biến đổi mạnh mẽ, và sự tương tác giữa các khối khí khác nhau tạo điều kiện cho sự hình thành mây và mưa.
So Sánh Frông và Dải Hội Tụ Nhiệt Đới
| Đặc điểm | Dải Hội Tụ Nhiệt Đới | Frông |
|---|---|---|
| Tính chất | Nơi gặp nhau giữa hai khối khí nóng ẩm. | Mặt ngăn cách của hai khối khí khác nhau về tính vật lý. |
| Nhiệt độ | Ít có sự thay đổi về nhiệt độ. | Có nhiều sự thay đổi về nhiệt độ. |
| Lượng mưa | Mưa hình thành do áp thấp. | Mưa hình thành do không khí nóng gặp không khí lạnh. |
| Phạm vi hoạt động | Hoạt động quanh khu vực xích đạo. | Tập trung nhiều ở vùng ôn đới. |
Tóm lại, dải hội tụ nhiệt đới là một hiện tượng thời tiết phức tạp, có ảnh hưởng lớn đến thời tiết Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 9. Việc hiểu rõ về dải hội tụ nhiệt đới và các đặc điểm của nó sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong việc phòng tránh và ứng phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan.
