Ngày 14 tháng 5 năm 1955, Liên Xô và bảy quốc gia vệ tinh ở châu Âu ký Hiệp ước thành lập Khối Warszawa, một liên minh quân sự phòng thủ chung. Sự kiện này đánh dấu một bước leo thang quan trọng trong Chiến tranh Lạnh, chính thức hóa sự chia rẽ sâu sắc giữa hai hệ tư tưởng và hai khối quyền lực đối lập.
Khối Warszawa, lấy tên từ thủ đô Warszawa của Ba Lan nơi hiệp ước được ký kết, bao gồm Liên Xô, Albania, Ba Lan, Romania, Hungary, Đông Đức, Tiệp Khắc và Bulgaria. Mục tiêu chính thức của hiệp ước là tăng cường an ninh cho các quốc gia thành viên thông qua hợp tác quân sự và phòng thủ lẫn nhau. Theo đó, bất kỳ cuộc tấn công nào vào một thành viên sẽ được coi là một cuộc tấn công vào tất cả, kích hoạt cơ chế phòng thủ tập thể.
Hội nghị thành lập Khối Warszawa năm 1955 tại Warsaw, Ba Lan, thể hiện sự thống nhất quân sự của các quốc gia thành viên dưới sự lãnh đạo của Liên Xô
Lời dẫn nhập của Hiệp ước Khối Warszawa nêu rõ lý do tồn tại của tổ chức này, tập trung vào việc tái vũ trang của Tây Đức và việc nước này gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Liên Xô coi đây là một mối đe dọa trực tiếp đến an ninh của mình và các quốc gia đồng minh, từ đó thúc đẩy việc thành lập một đối trọng quân sự. Sự ra đời của Khối Warszawa được xem là phản ứng trực tiếp đối với việc NATO kết nạp Tây Đức, tạo ra một thế cân bằng quân sự mong manh nhưng đầy nguy hiểm ở châu Âu.
Tuy nhiên, Khối Warszawa không chỉ là một liên minh quân sự đơn thuần. Nó còn là công cụ để Liên Xô củng cố quyền lực và ảnh hưởng của mình đối với các quốc gia vệ tinh ở Đông Âu. Bằng cách kiểm soát lực lượng vũ trang và chính sách đối ngoại của các thành viên, Liên Xô đã duy trì một vùng đệm an toàn và ngăn chặn bất kỳ sự ly khai nào khỏi quỹ đạo của mình.
Trong suốt thời gian tồn tại, Khối Warszawa đã tham gia vào nhiều cuộc tập trận quân sự quy mô lớn, thể hiện sức mạnh và khả năng phối hợp giữa các lực lượng vũ trang của các quốc gia thành viên. Tuy nhiên, sự can thiệp quân sự lớn nhất của Khối Warszawa là cuộc xâm lược Tiệp Khắc năm 1968, nhằm dập tắt phong trào Mùa xuân Praha và củng cố chế độ cộng sản thân Liên Xô. Sự kiện này đã gây ra sự phẫn nộ trên toàn thế giới và làm suy yếu uy tín của Khối Warszawa.
Sự suy yếu của Liên Xô vào cuối những năm 1980 đã dẫn đến sự xói mòn quyền lực của Khối Warszawa. Các cuộc cách mạng dân chủ ở Đông Âu năm 1989 đã lật đổ các chế độ cộng sản và mở đường cho sự sụp đổ của liên minh quân sự này. Năm 1990, Đông Đức rời Khối Warszawa và thống nhất với Tây Đức, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong quá trình thống nhất nước Đức và sự chấm dứt Chiến tranh Lạnh.
Tháng 3 năm 1991, cấu phần quân sự của Hiệp ước Khối Warszawa chính thức bị giải thể. Đến tháng 7 năm 1991, cuộc họp cuối cùng của tổ chức tham vấn chính trị đã diễn ra, chính thức chấm dứt sự tồn tại của Khối Warszawa sau gần bốn thập kỷ. Sự giải thể của Khối Warszawa đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên trong lịch sử châu Âu và mở ra một giai đoạn mới của hợp tác và hội nhập.
