Trong ký ức da diết của Quang Dũng, Tây Bắc hiện lên không chỉ là chiến trường khốc liệt, mà còn là xứ sở của những cảnh sắc nên thơ, trữ tình. Đặc biệt, hình ảnh “Người đi Châu Mộc Chiều Sương ấy” trong đoạn hai bài thơ “Tây Tiến” đã được nhà thơ khắc họa bằng bút pháp tài hoa, vừa tinh tế trong đường nét, vừa giàu màu sắc gợi cảm.
“Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
Đoạn thơ là dòng hồi tưởng về thiên nhiên Tây Bắc, được gợi mở từ hai câu thơ đầu, như tiếng vọng từ miền ký ức xa xăm:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi”
Giữa màn sương kỷ niệm, Quang Dũng nhớ về “chiều sương ấy” – khoảnh khắc thời gian không xác định, nhưng đã in sâu trong tâm trí nhà thơ, trở thành nỗi nhớ thương da diết. Đó có lẽ là khoảnh khắc đoàn quân chia tay một bản làng Tây Bắc? Ký ức ùa về với những hình ảnh mờ ảo, lung linh: “hồn lau nẻo bến bờ”, “dáng người trên độc mộc” và “hoa đong đưa”. Cảnh vật hiện lên qua nét vẽ của Quang Dũng tuy mong manh, nhưng lại giàu sức gợi, đậm chất thơ, chất lãng mạn của người lính Hà thành:
“Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc”
Câu hỏi tu từ với điệp từ “có thấy”, “có nhớ” dồn dập như khơi gợi bao kỷ niệm của một thời đã qua. Trong tâm tưởng nhà thơ, cây lau tưởng như vô tri vô giác cũng mang hồn. Phép nhân hóa tài tình đã khiến thiên nhiên trở nên đa tình, thơ mộng hơn. Thiên nhiên mang “hồn” có lẽ bởi nhà thơ có cái nhìn hào hoa, nhạy cảm, hoặc bởi nơi đây còn vương vấn linh hồn của những đồng đội? Sự cảm nhận tinh tế hòa quyện với thanh âm da diết của nỗi nhớ đã làm cho vần thơ thêm chứa chan xúc cảm. Trong thơ, “hồn lau” dường như luôn mang một tâm tình, một suy ngẫm, một nỗi buồn man mác nhớ thương.
Bên cạnh thiên nhiên, hình ảnh con người thấp thoáng trở về trong hồi ức của Quang Dũng. “Trên độc mộc” – chiếc thuyền làm bằng thân cây gỗ lớn, bóng dáng con người hiện lên đầy kiêu hùng, dũng cảm mà tài hoa, khéo léo giữa dòng nước xiết, đặc trưng của miền Tây. Phải chăng tư thế ấy đã khắc họa vẻ đẹp riêng của con người Tây Bắc, của đoàn binh Tây Tiến trong những năm tháng gian khổ mà hào hùng? “Dáng người” ở đây có thể là dáng hình của người Tây Bắc, cũng có thể là chính những chiến sĩ Tây Tiến đang đối mặt với thách thức của thiên nhiên dữ dội? Dù hiểu theo cách nào, “dáng người” trong thơ Quang Dũng vẫn luôn in sâu trong tâm trí nhà thơ, hiên ngang, kiêu hùng mà uyển chuyển, tài hoa và khéo léo.
“Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
Có thể khẳng định rằng, đây là một trong những chi tiết đắt giá nhất mà Quang Dũng đã tạo nên cho bức tranh thiên nhiên miền Tây. Bông hoa giữa dòng là sự hội tụ của cái nhìn đa tình vốn có trong tâm hồn người lính Hà thành trẻ tuổi và vẻ thơ mộng của cảnh sắc nơi đây. Hình ảnh “hoa đong đưa” giữa “dòng nước lũ” tưởng như không thể có trong thực tại, nhưng lại rất hợp lý khi đặt trong mạch cảm hứng trữ tình của bài thơ. Cánh hoa như đôi mắt đong đưa, lúng liếng với người lính trẻ, hay bởi tâm hồn các anh quá hào hoa, lãng mạn, yêu đời nên mới có thể nhìn thiên nhiên bằng cái nhìn đa tình đến như vậy? Bằng bút pháp lãng mạn, với phép nhân hóa, Quang Dũng đã vẽ nên nét vẽ thần tình, thâu tóm trọn vẹn vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc, gửi gắm vào đó cả nỗi nhớ thương luôn cháy bỏng trong trái tim ông. Phải yêu lắm đồng đội, yêu lắm thiên nhiên và con người nơi đây thì Quang Dũng mới có thể diễn tả tinh tế vẻ đẹp của chiều sương cao nguyên đến như vậy!
Bút pháp lãng mạn hào hoa, phép nhân hóa tài tình, cách sử dụng điệp từ khéo léo đã quyện hòa với nỗi nhớ chưa bao giờ nguôi ngoai trong sâu thẳm tâm trí nhà thơ về đồng đội và thiên nhiên miền Tây Tổ quốc. Tất cả tạo nên điểm sáng lấp lánh của tâm hồn một người chiến sĩ thiết tha với Tây Tiến, với quê hương. “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy” và những vần thơ da diết của Quang Dũng sẽ mãi ngân vang trong lòng người đọc.
