Mỗi tác phẩm văn học, dù là thơ hay văn xuôi, đều nảy sinh từ nguồn cảm hứng vô tận mà các nhà văn, nhà thơ tìm thấy trong chính hiện thực cuộc sống. Vì lẽ đó, mỗi trang văn ta đọc đều mang hơi thở của đời sống, gắn liền với số phận con người và cảm xúc của người viết. Văn học không chỉ là tấm gương phản chiếu cuộc sống, mà còn là lăng kính giúp ta khám phá và tái tạo thế giới ấy. Nhà văn, người nghệ sĩ, là người tái hiện hiện thực qua một quá trình chọn lọc, tích lũy kiến thức và kinh nghiệm sống.
Cuộc sống là một bức tranh đa sắc màu, chứa đựng vô vàn cung bậc cảm xúc. Mỗi tác giả lại có một phong cách riêng, một hành trình đi tìm cảm hứng cho riêng mình. Nguyễn Du, với trái tim nhân ái, đã viết “Độc Tiểu Thanh kí” để bày tỏ sự thương xót cho số phận tài hoa của Tiểu Thanh. Nguyễn Huy Tưởng, bằng ngòi bút tài hoa, đã sẻ chia nỗi đau của Vũ Như Tô khi chứng kiến đứa con tinh thần “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” bị hủy hoại. Tiếng đàn của Lorca đã khơi nguồn cảm hứng để Thanh Thảo viết nên những vần thơ đầy ám ảnh trong “Đàn ghi ta của Lorca”. Cả ba tác phẩm đều được thai nghén từ lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu sâu sắc đối với những mảnh đời bất hạnh, nghịch cảnh. Chính những nhân vật ấy, những số phận ấy, đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho sự sáng tạo nghệ thuật.
“Quá trình sáng tạo nghệ thuật chân chính bao giờ cũng là một quá trình kép: vừa sáng tạo ra thế giới, vừa kiến tạo nên bản thân mình”. Quả đúng vậy! Sáng tạo nghệ thuật không phải là một sớm một chiều, mà là cả một hành trình khám phá và trải nghiệm. Một nhà văn không thể tạo ra một tuyệt tác nếu chỉ ngồi yên một chỗ. Một nhà thơ không thể chạm đến trái tim độc giả nếu thiếu đi cảm xúc, thiếu đi ngọn lửa đam mê. Văn học khác với các môn khoa học khô khan, gò bó. Văn học là một môn nghệ thuật mang chức năng nhận thức, khám phá cuộc sống, con người, hiện thực, cảm xúc và định hướng tương lai. Nghệ thuật là lĩnh vực của sự độc đáo, đòi hỏi văn chương phải không ngừng vận động, đổi mới để phù hợp với từng thời đại. “Thế giới” trong văn học là những sáng tạo của tác giả dựa trên nền tảng hiện thực, thể hiện tư tưởng thẩm mỹ và phong cách nghệ thuật riêng biệt.
Trong “Vợ chồng A Phủ”, Tô Hoài đã có cơ hội tiếp xúc, trò chuyện với nhân vật Mị ngoài đời thực, lắng nghe bà kể lại cuộc đời đầy gian truân của mình. Cảm thông sâu sắc với số phận của bà, Tô Hoài đã viết nên “Vợ chồng A Phủ”, vừa để sẻ chia, đồng cảm với một kiếp người bị đày đọa, vừa thể hiện sự căm phẫn đối với bọn giai cấp thống trị miền núi, vừa khắc họa nỗi thống khổ của người dân lao động Tây Bắc. “Vợ chồng A Phủ” là một tác phẩm chứa đựng những giá trị triết lý và cảm xúc sâu sắc. Những chuyến đi thực tế của Tô Hoài là hành trình khám phá những phong tục, địa lý, truyền thống, để từ đó phản ánh chân thực hoàn cảnh sống của những con người lao động miền Tây Bắc. Mel Robson từng nói: “Tôi nghĩ điều quan trọng cần nhớ là làm nghệ thuật là một hành trình chưa bao giờ kết thúc. Bản thân nghề nghiệp đã là một quá trình thăm dò và thử nghiệm. Nó bao gồm rất nhiều câu hỏi tự vấn và tự kiểm tra”. Một nhà văn, nhà thơ chân chính luôn phải tự mình đi tìm kiếm cảm hứng, tạo ra những dấu ấn riêng, những phong cách độc đáo, không thể lẫn vào đâu được. Nguyễn Tuân đã tìm đến cái độc lạ ở dòng sông Đà hung bạo, diễn tả lại hình dáng và tính cách của nó bằng những ngôn từ và hình ảnh chưa ai từng nghe đến trong “Người lái đò sông Đà”.
Hay câu chuyện “Vợ nhặt” của Kim Lân, dù chỉ là những nhân vật hư cấu, nhưng qua đó, ông đã thể hiện được phong cách nghệ thuật riêng, bộc lộ nỗi xót thương cho số phận những người dân Việt Nam chết đói, gầy gò trong nạn đói năm 1945. Tác giả phải là người cảm nhận những hình ảnh ấy bằng cái nhìn chân thực của mình, từ đó biến nó thành một cái nhìn sâu sắc, đi sâu vào từng khía cạnh của cuộc sống, qua lăng kính của một nhà văn để viết nên tác phẩm.
Quay trở lại với ba tác phẩm tiêu biểu mà ta thấy rõ nguồn cảm hứng sáng tạo của tác giả: “Độc Tiểu Thanh kí” của Nguyễn Du, “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” của Nguyễn Huy Tưởng và “Đàn ghi ta của Lorca” của Thanh Thảo. Cả ba tác phẩm đều ánh lên những dòng cảm xúc tuôn trào mãnh liệt, sự nuối tiếc cho một tài năng đáng được trân trọng và lòng thành kính mà nhân vật xứng đáng được nhận. Chính việc tác giả tự tìm hiểu, tự cảm nhận, tự mình đặt mình vào hoàn cảnh ấy mới có thể thấu hiểu và viết nên những tác phẩm đầy xúc động.
Tiểu Thanh được biết đến là một cô gái tài sắc vẹn toàn, thông minh hơn người. Nhưng số phận trớ trêu, nàng qua đời khi còn quá trẻ. Mọi nỗi đau, cảm xúc, tâm trạng, sự đơn độc của nàng đều được gửi gắm vào thơ ca. Nguyễn Du, thấu hiểu và đồng cảm với số phận của nàng, đã viết nên “Độc Tiểu Thanh kí”. Cũng giống như “Truyện Kiều”, Nguyễn Du viết về những người phụ nữ tài sắc nhưng bạc mệnh, bị vùi dập bởi số phận.
Hay nỗi lòng cay đắng của Vũ Như Tô khi chứng kiến Cửu Trùng Đài bị phá hủy. Chính sự tham lam, độc ác của vua chúa đã đẩy nhân dân vào cảnh lầm than, dẫn đến bi kịch của Vũ Như Tô. Qua câu chuyện đó, Nguyễn Huy Tưởng đã sáng tác “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài”, một tác phẩm kịch đầy bi tráng. Sự tiếc nuối và lòng thành kính mà Thanh Thảo dành cho Lorca qua “Đàn ghi ta của Lorca” cũng là một minh chứng cho thấy Văn Học Không Chỉ Tái Hiện Mà Còn Tái Tạo Cuộc Sống. Tiếng đàn của Lorca không chỉ là âm nhạc, mà còn là biểu tượng của cách mạng và khát vọng tự do.
Qua những tác phẩm ấy, ta thấy được rằng, mỗi tác phẩm văn học đều chứa đựng những sáng tạo nghệ thuật riêng, nhưng khởi nguồn của những sáng tạo ấy đều xuất phát từ tình yêu thương, sự thấu hiểu, thông cảm và lòng tiếc thương cho những số phận bất hạnh. Mỗi nhà văn, nhà thơ đều tìm cho mình những nguồn cảm hứng riêng, từ cảnh vật xung quanh, từ cuộc đời con người, từ hiện thực cuộc sống hay từ những cung bậc cảm xúc của tình yêu.
Tóm lại, khởi nguồn cho sáng tạo nghệ thuật chính là vạn vật của sự sống xung quanh, và vai trò của nhà văn là cảm nhận và truyền tải nó đến với độc giả. Văn học gắn liền với cuộc sống con người. Nhà văn nhìn cuộc sống dưới lăng kính nghệ thuật, khai thác sâu vào những khía cạnh mà người đọc chưa thể nhìn thấy trong cuộc sống đời thường, mang đến những cảm xúc chân thực, tạo ra những bước ngoặt bất ngờ và đem đến cho người đọc một cái nhìn hoàn mỹ về cuộc sống. Đó cũng là một phần của sáng tạo nghệ thuật văn học.
Không có tác phẩm nào lại lặp đi lặp lại cùng một khuôn mẫu. Văn học phải không ngừng đổi mới để phù hợp với từng thời đại. “Sự lặp lại sẽ giết chết tư duy sáng tạo” – Scarlett Thomas.
