Mùa xuân, một chủ đề bất tận trong âm nhạc và cuộc sống, và với tôi, nó là cả một hành trình. Từ những rung động đầu tiên của tình yêu đến những chiêm nghiệm sâu sắc về cuộc đời, mùa xuân luôn là nguồn cảm hứng vô tận.
- Năm tôi kết hôn, đánh dấu sự khởi đầu của một chương mới, một niềm hạnh phúc kéo dài hơn nửa thế kỷ. Đó cũng là khởi đầu cho những ca khúc mùa xuân trong sự nghiệp âm nhạc của tôi.
Bài xuân ca đầu tiên, “ĐÊM XUÂN,” là món quà tôi dành tặng người vợ yêu quý, Thái Hằng. Ca khúc này tràn ngập tình yêu, hạnh phúc và niềm hân hoan. Tiếng đàn, một hình ảnh quen thuộc trong các sáng tác của tôi, lần này báo hiệu mùa xuân đã đến, mang theo hạnh phúc ngập tràn.
ĐÊM XUÂN (Chợ Neo, Thanh Hóa – 1948)
Đêm qua say tiếng đàn
Đôi chim uyên tới giường
Chim báo tin Xuân đã về trong giấc mộng
Em yêu câu hát buồn
Lả lướt trong màn trăng
Yêu trời thanh vắng đón đưa em tới chàng
Hồn em chùng đêm tối
Tình em còn chơi vơi
Lòng em yêu rồi xin đừng nhạt phai
Đừng nhạt phai …
Khi đất nước trải qua những biến động lịch sử, tôi cũng không tránh khỏi việc tham gia vào những ca khúc hiện thực xã hội. Nhưng trong những khoảnh khắc hiếm hoi, tôi vẫn tìm thấy niềm vui trong những bài hát mùa xuân như “HOA XUÂN.”
HOA XUÂN (Saigon – 1953)
Xuân vừa về trên bãi cỏ non
Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn
Hoa cười cùng tia nắng vàng son
Lũ ong lên đường cánh tung ròn
Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi
Muốn yêu anh vác cầy trên đồi
Hay là yêu chiến sĩ ngàn nơi
Thấy hoa tươi cười bỗng thương đời.
Xuân! Hoa còn tươi mãi
Hoa vì nhân thế biết sum vầy cuộc vui
Xuân! Hoa nở vì ai
Tay nhịp bàn tay cùng đắp xây ngày mai.
Có một chàng thi sĩ miền quê
Ngắt bông hoa biếu người xuân thì
Có một đàn em bé ngoài đê
Hát câu i tờ đón Xuân về….
Tiếp nối cảm hứng từ “HOA XUÂN,” tôi sáng tác “XUÂN THÌ,” một sự phát triển về chủ đề và cảm xúc về một mùa xuân thái hòa. Trong giai đoạn đầu của cuộc chiến tranh, tôi đã mơ ước về một cảnh tượng hoa đào nở trên những vết xe chiến tranh.
XUÂN THÌ (Saigon – 1953)
Tình Xuân chớm nở đêm qua
Khi mùa chinh chiến đã lui ra ngoài đời
Ngày Xuân con én đưa thoi
Có người nhớ tới những lời yêu mến nhau.
Xa xa có tiếng kinh cầu
Chiều trên dương thế mang sầu mênh mông
Người đi giữa độ Xuân nồng
Nhìn nhau bỡ ngỡ rưng rưng lòng nhớ thương …
Khi chuyển vào miền Nam sinh sống, “XUÂN NỒNG” ra đời, mô tả một mùa xuân không có gió rét mưa phùn, mà chỉ có nắng to và gió bụi. Nhưng dù vậy, nó vẫn mang một vẻ đẹp riêng, một sự nên thơ đặc biệt.
XUÂN NỒNG (Saigon – 1956)
Trời xanh xanh quá, sáng soi bên nhà
Hương xuân la đà lọt cánh cửa qua
Ngoài trời tự do, lũ bướm quanh co
Theo đường tơ, ra ngoài nẻo mơ.
Có tiếng guốc kéo vang trên phố vắng
Đưa tôi ra gặp ngay ánh nắng
Có tiếng hát giáo đường trong gió sớm
Đưa tôi về cuộc đời đầm ấm.
Một mùa Xuân nóng giữa nơi kinh kỳ
Mưa bay không về, chỉ có bụi xe
Mặt trời phương Nam trong lúc Xuân sang
Yêu người dân, Xuân nồng tình doan. …
Mùa xuân luôn khuấy động tâm hồn tôi. Sau “Lữ Hành” mang tính siêu hình, tôi sáng tác “XUÂN HÀNH” với tính chất tâm linh, để trả lời những câu hỏi muôn đời: qui es tu? d’où viens-tu? où vas-tu?
XUÂN HÀNH (Saigon – 1959)
Người là TA, một mùa Xuân toả ánh nắng mai
Bước lên đời mang một duyên tình duyên mới
Người là TA, đường nhân ái còn đi mãi mãi
Hết bước Xuân, TA gọi nhau về trong NGƯỜI.
Trong dòng nhạc tâm linh, tôi soạn “XUÂN CA,” không phải hành khúc hay âu ca mà là dân ca phát triển. Tôi muốn nói rằng Mùa Xuân Của Tôi đã có ngay trong đêm tân hôn của cha mẹ. Xuân như mặt trời nổ trong lòng mẹ, rồi từ đó tôi ra đời, góp chung câu gào thiết tha cho mùa xuân vĩnh cửu. Nếu tôi chết đi, xin cho tôi được tái sinh nhiều lần để tiếp tục sống trong mùa xuân.
XUÂN CA (Saigon – 1961)
Xuân trong tôi đã khơi trong một đêm vui
Một đêm, một đêm gối chăn phòng the đón cha mẹ về
Xuân âm u lắt leo trong nguồn suối mơ
Bừng reo rồi theo nắng lên từ cha chói chan lòng mẹ
Xuân Xuân ơi, Xuân ới, Xuân ơi (2 lần)
Để nói về mùa xuân, tôi cũng phát triển một bài ca dao cổ trong dòng nhạc tình ca quê hương:
NỤ TẦM XUÂN
Trèo lên, lên trèo lên
Trèo lên, lên trèo lên
Lên cây bưởi y y y hái y y y hoa
Bước ra ra vườn cà
Bước ra ra vườn cà
Cà hái nụ ù u ú tầm ừ ư ứ xuân…
Nụ tầm xuân ới nụ tầm xuân
Nở ra a a a xanh y biếc a a a a á
Em lấy chồng
Em đi lấy chồng
Anh tiếc tiếc lắm thay…
Tôi cũng tìm kiếm trong thi ca hiện đại những bài thơ nói về mùa xuân để phổ nhạc, như bài “Tâm Sự Gởi Về Đâu” của Lê Minh Ngọc hay “Tiếng Sáo Thiên Thai” của Thế Lữ. Nhưng có lẽ bài thơ “Mùa Xuân Yêu Em” của Đỗ Quý Toàn mới thật sự là một xuân ca trẻ trung, tươi thắm và ngộ nghĩnh.
MÙA XUÂN YÊU EM (theo thơ Đỗ Quý Toàn – Phạm Duy phổ nhạc)
Anh yêu em vì em vì em biết nói
Đã biết thưa: Thưa anh! em còn biết gọi
Sáng trời mưa khiến cho anh nhớ em
Bây giờ nắng anh nhớ em nhiều…
Ngồi xuống đây nghe chim là chim ca hót
Đồng cỏ như bàn tay, trời trong mắt say
Ta ngó nhau, ôi còn biết nói gì
Hai đứa ngồi ngồi đó, như hai hòn bi …
Trong 10 bài Nữ Ca, “TUỔI XUÂN” là tiếng lòng của một cô bé quá yêu đời, quá yêu người, lo sợ con tim nhỏ bé sẽ tan vỡ vì tình yêu.
TUỔI XUÂN (Saigon – 1972)
Bỗng dưng yêu đời! Bỗng dưng yêu đời!
Nhìn mây trăng trắng bay trên nền trời
Nhìn mây trăng trắng bay ra ngoài khơi
Bỗng dưng yêu đời! Bỗng dưng yêu đời!
Tình yêu thứ nhất quê hương đẹp ngời
Rồi yêu kế tiếp năm châu mọi nơi.
Yêu biết bao cuộc sống
Yêu biết bao cuộc đời
Yêu từ ngày hôm nay
Yêu sẽ yêu còn dài….
Trong loạt 10 bài “Bình Ca” soạn năm 1970, có một bài hát mùa xuân cổ kính mang tên “Xuân Hiền,” sử dụng nhiều danh từ Hán tự để diễn tả vẻ đẹp của gió xuân, ánh sáng mùa xuân, giấc ngủ và giấc mộng đêm xuân.
XUÂN HIỀN (Saigon – 1972)
Xuân tiêu em nằm trong giấc mơ yêu
Trăng xuân mỹ miều nhẹ bước đi theo
Đi thêm vào đó
Đôi chim bồ câu
Cất tiếng gù ấm lòng nhau
Xuân miên anh vào sâu giấc mơ tiên
Bứt trái hạnh đào, rượu uống liên miên
Anh ra bờ giếng
Khoanh tay gọi tên
Gọi đất trời rất ngoan hiền …
À ạ ơi ! À ạ ơi !
Trong tất cả các thể ca, mùa xuân luôn hiện hữu. Trong “Trường Ca Mẹ Việt Nam,” tôi ca ngợi phụ nữ Việt Nam trong mùa xuân giết giặc. Trong “Tổ Khúc Bầy Chim Bỏ Xứ,” tôi mong muốn thấy cảnh hồi hương của những cánh chim ngoan, xây đắp quê hương bằng những bài hát hân hoan cho mùa xuân mãi mãi.
Trước ngày 30 tháng 4 năm 1975, tôi sáng tác “TRÊN ĐỒI XUÂN” cho con gái Thái Hiền. Bài hát này, không ngờ, lại là bài hát mùa xuân cuối cùng được sống trên đất nước.
TRÊN ĐỒI XUÂN (Saigon – 1975)
Một buổi sáng vừa tỉnh giấc là tàn Đông
Liền vội đứng dậy mở tung cửa đón Xuân
Nắng trên thềm lấp lánh
Lũ bướm vàng tung cánh
Với to nhỏ chim hót trên cành
Chải vội tóc, mặc áo vóc, xỏ dầy cong
Rồi mở cánh cửa mầu xanh, rời gót xinh
Bước ra đường thơm mát
Dắt lên đồi xanh ngát
Đón Xuân về trên khắp quê hương. …
Gần ba mươi năm sau, tôi mới có dịp nhìn lại bài hát này. Quê hương đẹp quá, khiến cô bé Việt Nam choàng dậy, chải vội mái tóc, mặc áo vóc, xỏ giày cong và chạy lên đồi. Cô bé đi trong hơi thở của quê hương, được gió mát và bầu trời ôm ấp, hoa cỏ làm thơm lòng. Rồi một người trai muốn cùng cô quấn quýt với quê hương, không muốn rời xa. Nhưng cuối cùng, vẫn phải rời đi.
Trong cuộc sống lưu vong, tôi soạn 10 bài “Rong Ca,” trong đó có “Ngụ Ngôn Mùa Xuân,” một bài hát vui nhưng lại chứa đựng những hình ảnh ngậm ngùi.
NGỤ NGÔN MÙA XUÂN (Tết Mậu Thìn – Tháng 2, 1988)
Bỗng đâu Người Tình ghé chơi một chuyến
Vào khi tàn rồi, cái cũ bách niên
Bỗng đâu nửa đêm ánh dương chói rạng
Làm cho người mù mắt sáng bừng lên
Bỗng đâu Người Tình ghé tai người điếc
Nói chi chẳng biết, mà nghe dịu dàng
Đời hai nghìn đã vừa sang.
Đã trông được thời bách niên đổi mới
Đã nghe được lời sáng suốt bên tai
Đã không còn câm và im tiếng gọi
Đã nói được lời vói tới tương lai
Đã ra được ngoài cõi tim tù tối
Đã trông được những đường đi, nẻo về
Đường đưa người tới nghìn thu.
Sau đó, tôi bước vào cõi Thiền và soạn 10 bài “Thiền Ca.” Mùa xuân vẫn theo đuổi tôi, và trong số đó, có một bài mang tên “Xuân.”
THIỀN CA XUÂN
Bội bạc, dối trá cả rồi
Người người hung dữ, trừ tôi
Hận thù, chém giết bời bời
Rồi người chết hết, còn tôi
Lối cũ mỏi mòn năm tháng
Ngăn che người vắng tiếng cười
Muốn tới được bờ sông giác
An nhiên hát nhỏ, cùng tôi
Tôi là tôi, tôi cũng là em
Em là tôi, em cũng là anh
Là Xuân con bướm hút nhụy xuân tình
Là gió xuân hồng, là cơn xuân vũ
Là ý thơ nồng trang giấy xuân thư.
Bây giờ là năm 2004. Tôi đã già và không thể soạn thêm một ca khúc mùa xuân nào nữa. Tôi xin được ngồi hồi tưởng lại những “Xuân Ca” xa xưa để dâng tặng Nàng Xuân và kính tặng các bạn đọc.
Thị Trấn Giữa Đàng
Mùa Xuân 2004
Phạm Duy
