GDCD 12 Bài 1: Pháp Luật và Đời Sống – Khám Phá Chi Tiết (Kết Nối Tri Thức, Chân Trời Sáng Tạo, Cánh Diều)

I. Khái Niệm Pháp Luật

Pháp luật đóng vai trò then chốt trong việc duy trì trật tự và công bằng xã hội.

Pháp luật là gì?

Pháp luật là một hệ thống các quy tắc xử sự chung, được nhà nước ban hành và đảm bảo thực hiện thông qua quyền lực nhà nước. Nó không chỉ là những điều luật khô khan mà còn là nền tảng để xây dựng một xã hội văn minh, công bằng.
Đặc trưng của pháp luật:
- Tính quy phạm phổ biến:
  
  + Tính quy phạm thể hiện ở các khuôn mẫu, chuẩn mực; tính phổ biến thể hiện ở khả năng áp dụng nhiều lần, ở nhiều nơi và cho nhiều đối tượng khác nhau.
  
  + Tính quy phạm phổ biến đảm bảo sự công bằng, bình đẳng trước pháp luật cho mọi công dân.
  
  + Bất kỳ ai khi rơi vào điều kiện, hoàn cảnh mà pháp luật quy định đều phải tuân theo.
- Tính quyền lực, bắt buộc chung:
  
  + Các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước.
  
  + Mọi cá nhân, tổ chức đều có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật.
- Tính xác định chặt chẽ về hình thức:
  
  + Pháp luật được thể hiện thông qua các văn bản quy phạm pháp luật, với hình thức và nội dung được quy định rõ ràng, chặt chẽ. Văn phong diễn đạt phải chính xác, cơ quan ban hành và hiệu lực của văn bản phải tuân thủ Hiến pháp và luật.

Pháp luật phản ánh ý chí của giai cấp thống trị, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích của mọi thành viên trong xã hội.

Bản chất giai cấp của pháp luật:

– Pháp luật do nhà nước ban hành phải phù hợp với ý chí, nguyện vọng của giai cấp cầm quyền mà nhà nước đại diện.
Bản chất xã hội của pháp luật:

– Các quy phạm pháp luật bắt nguồn từ thực tiễn đời sống xã hội, đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi của xã hội.

– Pháp luật không chỉ phản ánh ý chí của giai cấp thống trị mà còn thể hiện nhu cầu, lợi ích của các giai cấp và tầng lớp dân cư khác nhau trong xã hội.

– Các quy phạm pháp luật được thực hiện trong thực tiễn đời sống xã hội, vì sự phát triển của xã hội.

Pháp luật và kinh tế có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau.

Các quan hệ kinh tế quyết định nội dung của pháp luật. Sự thay đổi của quan hệ kinh tế sẽ dẫn đến sự thay đổi của pháp luật.
Pháp luật tác động trở lại đối với kinh tế, có thể theo hướng tích cực hoặc tiêu cực.

Đảng cầm quyền đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng xây dựng và thực thi pháp luật.

Đường lối chính trị của đảng cầm quyền chỉ đạo việc xây dựng và thực hiện pháp luật. Thông qua pháp luật, ý chí của giai cấp cầm quyền trở thành ý chí của nhà nước.
Đồng thời, pháp luật còn thể hiện ở mức độ nhất định đường lối chính trị của giai cấp và các tầng lớp khác trong xã hội.

Pháp luật và đạo đức bổ sung, hỗ trợ lẫn nhau trong việc điều chỉnh hành vi của con người.

Nhà nước luôn cố gắng chuyển những quy phạm đạo đức có tính phổ biến, phù hợp với sự phát triển và tiến bộ xã hội thành các quy phạm pháp luật.
Khi đó, các giá trị đạo đức không chỉ được tuân thủ bằng niềm tin, lương tâm cá nhân hay sức ép của dư luận xã hội, mà còn được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh quyền lực nhà nước.

Ảnh minh họa hệ thống pháp luật Việt Nam, thể hiện sự đa dạng và phức tạp của các văn bản pháp luật.

Pháp luật là công cụ quan trọng để nhà nước quản lý xã hội một cách hiệu quả và dân chủ.

Nhà nước quản lí xã hội chủ yếu bằng pháp luật, bên cạnh các phương tiện khác như chính sách, kế hoạch, giáo dục tư tưởng, đạo đức,… Nhờ có pháp luật, nhà nước phát huy được quyền lực của mình và kiểm tra, kiểm soát được các hoạt động của mọi cá nhân, tổ chức, cơ quan trong phạm vi lãnh thổ của mình.
Quản lí bằng pháp luật là phương pháp quản lí dân chủ và hiệu quả nhất vì:

+ Pháp luật là khuôn mẫu có tính phổ biến và bắt buộc chung, phù hợp với lợi ích chung của các giai cấp và tầng lớp xã hội khác nhau, tạo được sự đồng thuận trong xã hội đối với việc thực hiện pháp luật.

+ Pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội một cách thống nhất trong toàn quốc và được bảo đảm bằng sức mạnh của quyền lực nhà nước nên hiệu lực thi hành cao.

+ Quản lí xã hội bằng pháp luật nghĩa là nhà nước ban hành pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật trên quy mô toàn xã hội.

Pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời tạo điều kiện để công dân thực hiện các quyền đó.

Hiến pháp quy định các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; các luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, thương mại, thuế, đất đai, giáo dục,… cụ thể hóa nội dung, cách thức thực hiện các quyền của công dân trong từng lĩnh vực cụ thể. Trên cơ sở đó, công dân thực hiện quyền của mình.
Các luật về hành chính, hình sự, tố tụng,… quy định thẩm quyền, nội dung, hình thức, thủ tục giải quyết các tranh chấp, khiếu nại và xử lí các vi phạm pháp luật. Nhờ thế, công dân sẽ bảo vệ được các quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Hình ảnh công dân tham gia bầu cử, minh họa quyền và nghĩa vụ công dân được pháp luật bảo vệ.