Trần thuật là một yếu tố then chốt trong nghệ thuật kể chuyện, là phương tiện mà qua đó tác giả truyền tải câu chuyện, nhân vật và thế giới quan đến người đọc. Trong văn học Việt Nam, việc lựa chọn và sử dụng Các Phương Thức Trần Thuật khác nhau đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự độc đáo và sức hấp dẫn cho mỗi tác phẩm.
I. Các Phương Thức Trần Thuật Cơ Bản
-
Trần thuật ngôi thứ nhất: Người kể chuyện là một nhân vật trong truyện, thường là nhân vật chính, kể lại câu chuyện từ góc nhìn và trải nghiệm cá nhân của mình. Điều này tạo nên sự gần gũi, chân thực và giúp người đọc dễ dàng đồng cảm với nhân vật.
-
Trần thuật ngôi thứ ba: Người kể chuyện không phải là một nhân vật trong truyện, mà là một người quan sát bên ngoài, kể lại câu chuyện một cách khách quan. Phương thức này cho phép tác giả tự do điều khiển góc nhìn, miêu tả thế giới và nhân vật một cách toàn diện hơn.
-
Trần thuật ngôi thứ ba với điểm nhìn nhân vật (lời nửa trực tiếp): Người kể chuyện vẫn là người kể chuyện ngôi thứ ba, nhưng đôi khi lại hòa mình vào dòng suy nghĩ, cảm xúc của một nhân vật nào đó, kể chuyện theo giọng điệu và quan điểm của nhân vật đó. Phương thức này tạo ra sự kết hợp giữa tính khách quan và chủ quan, giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về thế giới nội tâm của nhân vật.
II. Ứng Dụng Các Phương Thức Trần Thuật Trong Các Tác Phẩm Cụ Thể
1. Vợ Chồng A Phủ của Tô Hoài
Tô Hoài đã sử dụng phương thức trần thuật ngôi thứ ba linh hoạt trong Vợ chồng A Phủ, kết hợp giọng điệu trầm lắng, cảm thông sâu sắc với nhân vật. Sự đan xen giữa hiện tại và quá khứ, ngôn ngữ đậm chất vùng miền, và cách xây dựng nhân vật ấn tượng đã góp phần tạo nên thành công của tác phẩm.
Ảnh: Khung cảnh Mỵ và A Phủ trong đêm cởi trói, thể hiện sự chuyển biến trong tâm lý và số phận của hai nhân vật dưới ngòi bút trần thuật tài tình của Tô Hoài.
2. Vợ Nhặt của Kim Lân
Trong Vợ nhặt, Kim Lân lựa chọn phương thức trần thuật khách quan, tự nhiên, giản dị nhưng vẫn chặt chẽ. Cách dẫn dắt câu chuyện theo tâm lý nhân vật, ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi với khẩu ngữ đã tạo nên sức gợi đáng kể, khắc họa chân thực bức tranh xám xịt của nạn đói năm 1945 và khát vọng sống mãnh liệt của con người.
Ảnh: Tràng và “vợ nhặt” trong buổi sáng đầu tiên về nhà, thể hiện cái nhìn nhân đạo và sự cảm thông sâu sắc của tác giả qua lời kể chân thực, giản dị.
3. Rừng Xà Nu của Nguyễn Trung Thành
Nguyễn Trung Thành đã kết hợp nhiều phương thức trần thuật trong Rừng xà nu. Câu chuyện được kể như một hồi ức, đan xen giữa quan điểm của tác giả và nhân vật cụ Mết. Giọng điệu trang trọng, gợi nhớ lối kể “khan” của các dân tộc Tây Nguyên, đã tạo nên chất sử thi hùng tráng cho tác phẩm.
Ảnh: Rừng xà nu, biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và tinh thần bất khuất của người dân Xô Man, được khắc họa qua lời kể mang đậm chất sử thi của Nguyễn Trung Thành.
4. Những Đứa Con Trong Gia Đình của Nguyễn Thi
Nguyễn Thi đã sử dụng phương thức trần thuật độc đáo, men theo dòng hồi tưởng của nhân vật Việt. Sự xáo trộn trật tự thời gian, giọng văn đậm chất trữ tình, và việc khai thác triệt để đời sống nội tâm của nhân vật đã giúp tác phẩm trở nên hấp dẫn, chân thực và sâu sắc.
Ảnh: Hình ảnh người chiến sĩ trẻ Việt trên chiến trường, thể hiện sự gan dạ, dũng cảm nhưng vẫn còn nét trẻ con, vô tư, được thể hiện qua dòng hồi tưởng đứt quãng, chân thực.
5. Chiếc Thuyền Ngoài Xa của Nguyễn Minh Châu
Trong Chiếc thuyền ngoài xa, Nguyễn Minh Châu đã chọn ngôi kể và điểm nhìn trần thuật qua nhân vật Phùng. Qua sự phát hiện và cảm nhận của người nghệ sĩ, tác giả đã đặt ra những vấn đề nhức nhối về cuộc sống, về mối quan hệ giữa nghệ thuật và hiện thực. Giọng điệu trần thuật biến đổi linh hoạt theo diễn tiến tình tiết, tạo nên sự hấp dẫn và lôi cuốn cho tác phẩm.
Ảnh: Chiếc thuyền ngoài xa, biểu tượng cho vẻ đẹp bề ngoài và những góc khuất đằng sau cuộc sống, được khắc họa qua cái nhìn và sự khám phá của người nghệ sĩ.
Việc lựa chọn và sử dụng các phương thức trần thuật một cách sáng tạo và phù hợp là một yếu tố quan trọng góp phần tạo nên thành công cho các tác phẩm văn học. Các nhà văn Việt Nam đã thể hiện sự tài tình trong việc vận dụng các phương thức này, mang đến cho người đọc những câu chuyện sâu sắc, giàu cảm xúc và đầy tính nhân văn.
