Câu chuyện về “Mùa Hoa Cải Bên Sông” của nhà văn Nguyễn Quang Thiều một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về vấn đề bản quyền trong lĩnh vực sân khấu Việt Nam. Từ truyện ngắn lay động lòng người, tác phẩm được chuyển thể thành vở kịch “Khát vọng” với nhiều giải thưởng danh giá, nhưng lại thiếu vắng sự ghi nhận xứng đáng dành cho người chắp bút nên câu chuyện gốc.
Vở kịch “Khát vọng” kể về một gia đình làng chài sống lênh đênh trên sông nước, bị trói buộc bởi hận thù và lời nguyền truyền kiếp. Chỉ đến khi người con gái út dám phá bỏ xiềng xích, mang đến hy vọng về một cuộc sống mới trên bờ, câu chuyện mới thực sự chạm đến trái tim khán giả.
Việc vở kịch gặt hái thành công mà không ghi nhận đầy đủ công lao của tác giả Nguyễn Quang Thiều, dấy lên làn sóng tranh cãi về đạo đức nghề nghiệp và sự tôn trọng bản quyền tác phẩm văn học. Theo quy định, kịch bản sân khấu chuyển thể từ tác phẩm văn học phải ghi rõ tên tác giả văn học và trả bản quyền văn học, thường chiếm khoảng 20% nhuận bút kịch bản.
Sự việc “Mùa hoa cải bên sông” chỉ là một trong số nhiều vụ việc tương tự, cho thấy lỗ hổng trong việc bảo vệ quyền lợi của tác giả. Trước đó, vụ việc vở cải lương “Đời cô Lựu” được dựng lại mà không xin phép gia đình NSND Huỳnh Nga, hay việc sử dụng ca từ của tác giả Minh Tơ – Thanh Tòng trong gameshow “Cùng nhau tỏa sáng” mà không ghi tên tác giả cũng gây bức xúc trong dư luận.
Những câu chuyện “tùy tiện” này phản ánh một thực tế đáng buồn trong giới sân khấu Việt Nam, nơi sự quen biết và “mềm nắn rắn buông” đôi khi được ưu tiên hơn các quy định pháp luật. Các tác giả thường chỉ phản ứng nhẹ nhàng khi phát hiện tác phẩm bị sử dụng trái phép, dẫn đến tình trạng vi phạm bản quyền tiếp diễn.
Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp từng chia sẻ rằng, việc đối xử với các tác giả gốc thường dựa trên “mặt hiền dữ” và độ nổi tiếng. Điều này cho thấy sự bất bình đẳng và thiếu minh bạch trong việc trả tiền bản quyền tác phẩm.
Biên kịch Đặng Huyền cũng cho biết, nhiều tác giả trẻ chấp nhận “viết cho vui” và vui mừng khi tác phẩm được dựng, mà ít khi nghĩ đến việc ràng buộc pháp lý về bản quyền. Điều này tạo cơ hội cho đạo diễn can thiệp sâu vào kịch bản và thậm chí “quên” luôn tên tác giả gốc.
Luật sư Nguyễn Tuấn Anh khẳng định rằng, việc công bố, phân phối tác phẩm mà không được phép của tác giả, hoặc không trả tiền nhuận bút là hành vi xâm phạm quyền tác giả. Các hình thức xử phạt có thể bao gồm cảnh cáo, phạt tiền, với mức phạt tối đa lên đến 500.000.000 đồng đối với tổ chức.
Để giải quyết tình trạng này, nhiều ý kiến đề xuất thành lập các trung tâm đại diện pháp lý cho tác giả, nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ. Đồng thời, các tác giả cần chủ động làm giấy ủy quyền hoặc văn bản cho phép khi trao kịch bản cho đạo diễn hoặc nhà hát, để khẳng định quyền sở hữu tác phẩm. Các nhà hát cũng cần chú trọng việc xác minh tác giả gốc để tránh các tranh chấp bản quyền không đáng có.
Câu chuyện “Mùa hoa cải bên sông” không chỉ là một vụ việc cụ thể, mà còn là lời nhắc nhở về sự cần thiết phải nâng cao ý thức bảo vệ bản quyền tác phẩm văn học, góp phần xây dựng một môi trường sáng tạo lành mạnh và tôn trọng chất xám của người nghệ sĩ.
