Nhà văn Nguyễn Minh Châu từng viết trong Trang giấy trước đèn: “Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những người cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường”… để bênh vực cho những con người không còn ai để bênh vực”. Câu nói này gợi mở về sứ mệnh cao cả của người cầm bút, về vai trò của văn chương đối với cuộc đời.
Vậy, Nhà Văn Tồn Tại Trên đời Trước Hết để làm gì?
Lời khẳng định của Nguyễn Minh Châu nhấn mạnh vai trò, thiên chức, trách nhiệm và nghĩa vụ của nhà văn đối với cuộc đời và con người, đồng thời cũng đề cao vai trò quan trọng của văn học. Trước hết, nhà văn phải là người “nâng giấc” cho những người “cùng đường”, an ủi, động viên, chia sẻ và nâng đỡ những mảnh đời đau khổ do “cái ác” hoặc “số phận đen đủi” đẩy vào bước đường cùng.
Hơn thế nữa, nhà văn còn phải “bênh vực”, đấu tranh với cái xấu, cái ác để bảo vệ quyền sống và nhân phẩm của những con người không còn ai che chở. Đây là một ý kiến sâu sắc, xuất phát từ mục đích cao đẹp của hoạt động sáng tạo nghệ thuật và vai trò, chức năng của văn học đối với con người.
Ý kiến của Nguyễn Minh Châu hoàn toàn đúng đắn. Nhà văn chân chính đến với văn chương từ nỗi “đau đớn lòng” trước những bất công, ngang trái trong cuộc đời. Tác phẩm văn chương đích thực là người bạn đồng hành, chia sẻ ngọt bùi, mất mát và giúp con người sống mạnh mẽ, nhân ái hơn.
Để “nâng giấc” cho những người “cùng đường”, nhà văn phải là “nhà nhân đạo từ trong cốt tủy” (Sê-khốp), có trái tim dễ rung động và nhạy cảm trước nỗi đau của con người. Để “bênh vực”, nhà văn cần trái tim say đắm lẽ phải, công lý và những điều tốt đẹp, đồng thời phải có dũng khí “đứng trong vòng lao khổ” để thấu hiểu nỗi khổ và nguyện ước của con người, nhận rõ bộ mặt thật của những thế lực tàn bạo. Nguyễn Minh Châu đã đề cao sứ mệnh cao đẹp của nhà văn (và văn chương) đối với cuộc đời và con người. Thiếu sứ mệnh ấy, sự tồn tại của nhà văn trở nên ít ý nghĩa.
Để minh chứng cho ý kiến này, chúng ta có thể phân tích một số tác phẩm của Nam Cao trước Cách mạng, tiêu biểu như Đời thừa, Một bữa no, Chí Phèo. Trong những tác phẩm này, Nam Cao đã thể hiện sự thông cảm, chia sẻ sâu sắc đối với những số phận bị “cái ác” xô đẩy như Chí Phèo, những số phận đen đủi như Thị Nở hay Tư Lãng. Qua việc miêu tả những đau khổ của họ, Nam Cao đã tố cáo gay gắt xã hội phi nhân tính, làm tha hóa con người.
Ví dụ, khi phân tích Chí Phèo, cần nhấn mạnh Nam Cao đã thể hiện sự thông cảm sâu sắc với số phận bị xã hội vùi dập của Chí. Từ một người nông dân lương thiện, Chí bị đẩy vào con đường lưu manh hóa, tha hóa về nhân cách. Nam Cao không chỉ miêu tả bi kịch của Chí mà còn tìm hiểu nguyên nhân sâu xa từ xã hội bất công đương thời. Đồng thời, qua nhân vật Thị Nở, nhà văn cũng khẳng định vẻ đẹp nhân tính tiềm ẩn ngay cả ở những người tưởng chừng như đã bị tước đoạt hết.
Tóm lại, Nguyễn Minh Châu đã khẳng định sứ mệnh cao cả của nhà văn và văn chương chân chính đối với con người và cuộc đời. Những tác phẩm của Nam Cao, với tấm lòng nhân đạo sâu sắc và bút pháp hiện thực sắc sảo, đã chứng minh cho điều đó. Nam Cao xứng đáng là nhà văn của những người cùng khổ, người đã “nâng giấc” và “bênh vực” những số phận nhỏ bé, bất hạnh trong xã hội cũ.
