Tết Trung thu, hay còn gọi là Tết trông trăng, là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng nhất của người Việt. Bên cạnh những chiếc đèn lồng, bánh trung thu thơm ngon, một hình ảnh không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ là hình ảnh ông tiến sĩ giấy. Vậy, Tiến Sĩ Giấy Là Gì và mang ý nghĩa như thế nào trong văn hóa Việt Nam?
Trước đây, vào mỗi dịp Tết Trung Thu, các con phố ở Hà Nội lại rộn ràng với những gian hàng bày bán đồ chơi truyền thống. Những món đồ chơi được làm từ chất liệu tự nhiên, quen thuộc, dưới bàn tay khéo léo của các nghệ nhân đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật đầy màu sắc.
Tết Trung thu xưa kia là dịp để người lớn thưởng trăng, uống trà, ăn bánh. Nhưng dần dà, nó trở thành Tết của trẻ em, với những hoạt động rước đèn, ca hát, phá cỗ. Trong đêm trăng rằm, bên cạnh đèn ông sao, mặt nạ, không thể thiếu hình ảnh ông Tiến sĩ giấy cùng hai ông đánh gậy, biểu tượng cho sự ham học và ước vọng thành đạt.
Vậy tiến sĩ giấy là gì mà lại mang một ý nghĩa lớn lao đến vậy?
Ông tiến sĩ giấy thường được làm từ giấy màu đỏ, vàng, mặc áo bào sặc sỡ, đội mũ trạng nguyên, tay cầm thẻ bài. Dưới chân áo còn được trang trí thêm cờ quạt, họa tiết ông hổ ngộ nghĩnh. Khuôn mặt ông tiến sĩ được vẽ tươi tắn, hiền hậu, tạo cảm giác gần gũi, thân thiện.
Nhiều nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng, hình mẫu của ông tiến sĩ giấy có thể bắt nguồn từ hình tượng Đỗ Kính Tu, một vị đại khoa dưới triều Lý. Ông là người thông minh, tài giỏi, hết lòng phò vua giúp nước và được người dân tôn kính.
Ông Đỗ Kính Tu thuở nhỏ nổi tiếng thông minh, 13 tuổi đã đỗ tú tài, 18 tuổi đỗ kỳ thi võ và 23 tuổi đỗ đầu kỳ thi Tam giáo, được vua phong chức Hàn Lâm Viện Đại học sĩ kiêm Võ sư. Ông chính là tấm gương sáng về sự học hành và lòng yêu nước.
Tết Trung thu cũng là thời điểm các em nhỏ bắt đầu năm học mới. Do đó, món đồ chơi ông tiến sĩ giấy mang theo mong ước của các bậc phụ huynh về một tương lai tươi sáng cho con em mình, mong con học hành giỏi giang, đỗ đạt thành tài, làm rạng danh dòng họ.
Ý nghĩa của ông Tiến sĩ giấy không chỉ là biểu tượng của sự giỏi giang, mà còn là ước vọng về công danh, sự nghiệp thành đạt. Hai ông đánh gậy đi kèm tượng trưng cho sự bảo vệ, che chở trên con đường thành công.
Ngày xưa, ông tiến sĩ giấy là món đồ chơi không thể thiếu trong mâm cỗ Trung thu của các em nhỏ. Sau khi phá cỗ, các em sẽ rước ông tiến sĩ đi quanh làng xóm cùng đoàn rước đèn. Sau đó, ông tiến sĩ sẽ được đặt tại bàn học như một lời nhắc nhở về việc học hành.
Ngày nay, với sự xuất hiện của nhiều loại đồ chơi hiện đại, ông tiến sĩ giấy dần vắng bóng trong dịp Tết Trung thu. Tuy nhiên, giá trị văn hóa và ý nghĩa biểu tượng của nó vẫn còn nguyên vẹn. Ông tiến sĩ giấy không chỉ là một món đồ chơi, mà còn là một phần ký ức tuổi thơ, một nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.
