Bố cục “Quê hương” không chỉ đơn thuần là sự sắp xếp các phần của một tác phẩm văn học, mà còn là chìa khóa để mở ra những tầng ý nghĩa sâu xa về tình yêu quê hương, con người và cuộc sống. Đặc biệt, trong chương trình Ngữ văn lớp 7 (Kết nối tri thức), việc nắm vững bố cục của các tác phẩm như “Quê hương” của Tế Hanh đóng vai trò quan trọng trong việc cảm thụ và phân tích tác phẩm một cách toàn diện.
Bố cục bài “Quê hương” – Ngữ văn lớp 7 (Kết nối tri thức)
Bài thơ “Quê hương” của Tế Hanh có thể được chia thành các phần chính sau:
- Phần 1 (2 câu đầu): Giới thiệu khái quát về làng quê, khơi gợi những ấn tượng ban đầu về một vùng đất thân thương.
- Phần 2 (6 câu tiếp): Miêu tả cảnh dân chài hăng say ra khơi đánh cá, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người và biển cả.
- Phần 3 (8 câu tiếp): Tái hiện cảnh thuyền cá trở về bến, gợi lên không khí náo nhiệt, tươi vui của một làng chài sau một ngày lao động.
- Phần 4 (4 câu cuối): Bộc lộ nỗi nhớ da diết về làng chài, thể hiện tình yêu quê hương sâu nặng của tác giả.
Sự phân chia bố cục này giúp người đọc dễ dàng theo dõi mạch cảm xúc của bài thơ, đồng thời nhận thấy rõ hơn những hình ảnh đặc trưng của làng quê được tác giả khắc họa.
Phân tích chi tiết từng phần của bố cục “Quê hương” sẽ giúp ta hiểu rõ hơn về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Phần 1: Giới thiệu chung về làng quê
Hai câu thơ đầu tiên mở ra không gian quen thuộc của làng chài ven biển:
“Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới,
Nước bao vây cách biển nửa ngày sông.”
Cách giới thiệu giản dị, mộc mạc nhưng gợi cảm giác gần gũi, thân thương. “Nước bao vây” không chỉ miêu tả đặc điểm địa lý mà còn gợi sự biệt lập, khép kín của làng quê, nơi con người sống gắn bó với biển cả.
Phần 2: Cảnh dân chài ra khơi đánh cá
Sáu câu thơ tiếp theo tập trung miêu tả cảnh dân chài ra khơi:
“Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng,
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá.
Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang.
Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió.”
Hình ảnh “dân trai tráng” khỏe khoắn, tràn đầy sức sống đối lập với “chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã” tạo nên một bức tranh sinh động về sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên. Biện pháp so sánh “cánh buồm giương to như mảnh hồn làng” thể hiện niềm tự hào về quê hương, xứ sở.
Phần 3: Cảnh thuyền cá về bến
Tám câu thơ tiếp theo miêu tả cảnh thuyền cá trở về bến:
“Ngày hôm sau ồn ào trên bến đỗ
Khắp dân làng tấp nập đón ghe về.
“Nhờ ơn trời biển lặng cá đầy ghe”,
Những con cá tươi ngon thân bạc trắng.
Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng,
Cả thân hình nồng thở vị xa xăm;
Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.”
Cảnh tượng “ồn ào”, “tấp nập” trên bến đỗ thể hiện niềm vui, sự no ấm sau một ngày lao động vất vả. Hình ảnh “dân chài lưới làn da ngăm rám nắng” khắc họa vẻ đẹp khỏe khoắn, rắn rỏi của những con người lao động. Câu thơ “Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ” nhân hóa chiếc thuyền, gợi sự mệt mỏi nhưng cũng đầy tự hào vì đã góp phần mang lại cuộc sống ấm no cho làng quê.
Phần 4: Nỗi nhớ làng chài
Bốn câu thơ cuối cùng thể hiện nỗi nhớ da diết của tác giả về làng quê:
“Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi,
Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi,
Tôi thấy cả thân hình nồng thở vị xa xăm.”
Dù “xa cách” nhưng hình ảnh quê hương vẫn luôn sống động trong tâm trí tác giả. “Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi” là những hình ảnh đặc trưng, quen thuộc gợi nhớ về làng chài. Câu thơ cuối cùng khép lại bài thơ bằng cảm xúc da diết, khẳng định tình yêu quê hương sâu nặng của tác giả.
Tóm lại:
Bố cục bài “Quê hương” được xây dựng một cách chặt chẽ, hợp lý, góp phần thể hiện một cách trọn vẹn tình yêu quê hương sâu sắc của tác giả Tế Hanh. Việc phân tích bố cục giúp người đọc hiểu rõ hơn về cấu trúc, nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, từ đó cảm nhận được vẻ đẹp của làng quê Việt Nam và tình cảm thiêng liêng của con người đối với quê hương. Nắm vững bố cục “Quê hương” là bước quan trọng để học sinh có thể tiếp cận và phân tích các tác phẩm văn học khác một cách hiệu quả hơn.
