“Vợ Chồng A Phủ” của Tô Hoài là một tác phẩm xuất sắc khắc họa số phận bi thảm của người nông dân nghèo khổ dưới ách thống trị của bọn chúa đất miền núi. Nhân vật Mị, một cô gái trẻ đẹp, tràn đầy sức sống, đã phải trải qua những thay đổi lớn lao về tâm lý và số phận sau khi về làm dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra.
Trước khi trở thành con dâu nhà thống lí, Mị là một cô gái xinh đẹp, yêu đời, có tài thổi sáo. Tiếng sáo của Mị không chỉ thể hiện tâm hồn tươi trẻ mà còn là biểu tượng cho khát vọng tự do, hạnh phúc. Cô có một tình yêu đẹp và luôn mong muốn được tự quyết định cuộc đời mình.
Mị là người con hiếu thảo, sẵn sàng làm việc vất vả để giúp đỡ gia đình. Tuy nhiên, chính sự nghèo khó đã đẩy Mị vào bi kịch. Món nợ truyền kiếp của gia đình đã buộc Mị phải chấp nhận cuộc hôn nhân gạt nợ, trở thành con dâu nhà thống lí Pá Tra.
Khát vọng sống của Mị thể hiện rõ qua việc cô phản kháng lại tục lệ cướp vợ và quyết liệt từ chối lời cầu hôn của con trai thống lí. Mị muốn tự do lựa chọn hạnh phúc cho mình, không chấp nhận cuộc sống an bài, đầy tủi nhục.
Tuy nhiên, số phận nghiệt ngã đã không cho phép Mị được hạnh phúc. Sau khi bị bắt về làm dâu, cuộc đời Mị bước sang một trang mới, đầy đau khổ và tủi nhục.
Sau khi về làm dâu nhà thống lí Pá Tra, Mị dần mất đi vẻ tươi tắn, rạng rỡ. Cô trở nên cam chịu, lặng lẽ như một cái bóng trong căn nhà giàu có. Cuộc sống của Mị chỉ là những chuỗi ngày lặp đi lặp lại với công việc nặng nhọc, không có niềm vui, không có hy vọng.
Sự thay đổi lớn nhất ở Mị là sự tê liệt về mặt tinh thần. Cô không còn phản kháng, không còn khát vọng. Mị trở nên chai sạn, dường như đã chấp nhận số phận an bài. Ngọn lửa sống trong Mị dần lụi tàn, thay vào đó là sự cam chịu và lặng lẽ.
Tuy nhiên, dù bị đè nén đến mức tưởng chừng như đã mất hết cảm xúc, nhưng sâu thẳm trong tâm hồn Mị, ngọn lửa sống vẫn âm ỉ cháy. Điều này được thể hiện rõ nhất trong đêm tình mùa xuân và hành động giải thoát cho A Phủ.
Đêm tình mùa xuân, khi nghe tiếng sáo gọi bạn tình, Mị bỗng bừng tỉnh. Những ký ức về một thời tuổi trẻ tươi đẹp, về khát vọng hạnh phúc trỗi dậy mạnh mẽ. Mị muốn đi chơi, muốn được sống lại những ngày tháng tự do.
Hành động cắt dây trói giải thoát cho A Phủ là một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Mị. Nó cho thấy dù bị đè nén đến đâu, bản chất tốt đẹp và khát vọng tự do trong Mị vẫn còn tồn tại. Mị đã vượt qua sự sợ hãi, sự cam chịu để giải thoát cho A Phủ và giải thoát cho chính mình.
Sự thay đổi của Mị từ một cô gái trẻ trung, yêu đời đến một người phụ nữ cam chịu, tê liệt rồi vùng lên phản kháng là một quá trình đầy đau khổ và bi kịch. Tuy nhiên, nó cũng cho thấy sức sống tiềm tàng và khát vọng tự do mãnh liệt của con người, đặc biệt là những người phụ nữ nghèo khổ trong xã hội phong kiến.
Nhân vật Mị là một hình tượng tiêu biểu cho số phận của người phụ nữ Việt Nam dưới ách áp bức, bất công. Qua nhân vật Mị, Tô Hoài đã lên án mạnh mẽ chế độ phong kiến tàn bạo và khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc, niềm tin vào sức sống và khát vọng tự do của con người.
