Bản đồ Đại Nam nhất thống toàn đồ thường được cho là có niên đại từ những năm 1830, nhưng nguồn gốc chính xác của nó vẫn là một câu hỏi. Nó thường xuất hiện trong các công trình khác, ví dụ như Nam Bắc Kỳ hội đồ.
Nghiên cứu cho thấy bản đồ này xuất hiện trong tác phẩm A Propos des Iles Paracels (1929) của P. A. Lapique. Theo đó, bản đồ được trích từ Hoàng Việt địa dư thời Minh Mạng (những năm 1830).
Tuy nhiên, giả thuyết này có nhiều vấn đề. Thứ nhất, không có bằng chứng nào cho thấy Hoàng Việt địa dư từng có bản đồ. Thứ hai, một số thuật ngữ trên bản đồ chỉ được sử dụng sau này. Do đó, một số ý kiến cho rằng bản đồ này có thể có niên đại từ khoảng giữa năm 1854 và 1875.
Một điểm đáng chú ý khác là sông Mekong trên Đại Nam nhất thống toàn đồ. Sông Mekong chỉ được khám phá vào cuối những năm 1860.
Cuốn Voyage D’Exploration en Indo-Chine (1885) của Francis Garnier, một trong những tài liệu đầy đủ đầu tiên về cuộc thám hiểm này, lại không có bản đồ sông Mekong.
Vậy bản đồ sông Mekong sớm nhất xuất hiện khi nào? Sông Mekong đã bắt đầu xuất hiện trên bản đồ từ rất lâu trước khi người ta thực sự hiểu rõ và có thể “vẽ” nó một cách chính xác.
Bản đồ năm 1764 (Carte des royaumes de Siam, de Tunquin, Pegu, Ava Aracan, &c.) có sông Mekong, nhưng không chính xác.
Bản đồ năm 1780 (Les Isles Philippines, celle de Formose, Le Sud de La Chine, Les Royaumes de Tunkin. . .) chính xác và thực tế hơn.
Bản đồ năm 1864 (Map of the Burman Empire Including also Siam, Cochin-China, Ton-King, and Malaya. J…) được tạo ra trước cuộc thám hiểm Mekong của Pháp, thể hiện khu vực khá chi tiết. Tuy nhiên, các nhà thám hiểm lại gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định vị trí của mình.
Các bản đồ Việt Nam thế kỷ 19 cũng thể hiện sông Mekong, nhưng không chính xác.
Từ đây, ta có thể thấy Đại Nam nhất thống toàn đồ không hoàn toàn là một “bản đồ Việt Nam” thuần túy. Nó là một “bản đồ tổng hợp”, kết hợp thông tin từ các bản đồ Việt Nam và phương Tây trước đó.
Chi tiết về sông Mekong có vẻ như được lấy từ các bản đồ phương Tây. Đường bao quanh các hòn đảo cũng có thể được lấy cảm hứng từ bản đồ phương Tây, vì nó không xuất hiện trên các bản đồ Việt Nam khác.
Câu hỏi đặt ra là Đại Nam nhất thống toàn đồ dựa trên bản đồ phương Tây nào, được tạo ra trước hay sau khi sông Mekong được khám phá đầy đủ.
Có khả năng Đại Nam nhất thống toàn đồ được tạo ra trong khoảng thời gian từ năm 1854 đến 1875. Tuy nhiên, cần phải xem xét kỹ lưỡng những gì bản đồ này thực sự thể hiện và những gì người vẽ bản đồ thực sự biết.
Nếu người phương Tây tạo ra bản đồ mà không thực sự biết về lãnh thổ, và người Việt Nam sau đó tạo ra bản đồ dựa trên các bản đồ phương Tây đó, thì mức độ chính xác của những bản đồ này đến đâu?
