Việc phát hiện đàn Xã Tắc thời Lý trong quá trình xây dựng nút giao thông Kim Liên – Ô Chợ Dừa đã thu hút sự chú ý của dư luận. Tuy nhiên, đây không phải là một phát hiện tình cờ mà là kết quả của quá trình nghiên cứu, khảo cổ bài bản. Vậy, việc nhà Lý cho xây dựng đàn Xã Tắc ở Thăng Long mang ý nghĩa gì?
Theo ông Nguyễn Văn Khay, Trưởng ban Quản lý dự án trọng điểm phát triển đô thị Hà Nội, việc khai quật đàn Xã Tắc đã được lên kế hoạch từ năm 2006 theo chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội và Sở Văn hóa Thông tin. Quyết định khai quật chính thức được Bộ VH-TT ban hành vào tháng 8/2006, giao cho Viện Khảo cổ học thực hiện.
Từ ngày 30/10 đến 13/11, các nhà khảo cổ đã tiến hành khai quật trên diện tích 100m2. Tiến sĩ Nguyễn Hồng Kiên, người trực tiếp phụ trách khai quật, khẳng định những gì khai quật được chính là đàn Xã Tắc của kinh đô Thăng Long thời Lý – Trần – Lê. Các hố đào đã phát lộ nhiều dấu tích quan trọng như lớp gạch ngói thời Trần, móng nền nhà thời Lê và đặc biệt là nền bằng vật liệu sành sứ có niên đại thời Lý (thế kỷ XI).
Đàn Xã Tắc không chỉ là một công trình kiến trúc đơn thuần, mà còn mang ý nghĩa chính trị, văn hóa sâu sắc. Theo Tiến sĩ Nguyễn Hồng Kiên, đàn Xã Tắc được vua Lý Thái Tông xây dựng năm 1038 để tế lễ Hậu Thổ (Thần Đất) và Thần Nông (Thần Ngũ Cốc). Đây là những vị thần quan trọng trong tín ngưỡng nông nghiệp, tượng trưng cho sự phồn thịnh của đất đai và mùa màng.
Việc lập đàn Xã Tắc thể hiện chính sách “quốc thái, dân an” của triều đình nhà Lý, mong muốn cầu cho quốc gia hưng thịnh, nhân dân no ấm. Lễ tế Xã Tắc là dịp để nhà vua thể hiện sự quan tâm đến đời sống nông nghiệp, khuyến khích sản xuất và củng cố mối liên hệ giữa triều đình với người dân.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại việc vua Lý Thái Tông đích thân cày ruộng tịch điền, thể hiện sự coi trọng nông nghiệp và khuyến khích thần dân noi theo. Hành động này không chỉ mang ý nghĩa thực tiễn mà còn có giá trị biểu tượng, thể hiện sự gần gũi của nhà vua với đời sống thường dân.
Đàn Xã Tắc cùng với đàn Nam Giao là những nơi thờ cúng linh thiêng của vua chúa và quan lại thời xưa. Đàn Xã Tắc dùng để tế cầu cho nhân dân no ấm, còn đàn Nam Giao dùng để tế trời, thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa triều đình và đất nước.
Như vậy, việc nhà Lý cho xây dựng đàn Xã Tắc ở Thăng Long mang nhiều ý nghĩa quan trọng:
- Thể hiện sự coi trọng nông nghiệp: Đàn Xã Tắc là nơi tế lễ các vị thần liên quan đến nông nghiệp, thể hiện sự quan tâm của triều đình đến sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân.
- Cầu mong quốc thái dân an: Lễ tế Xã Tắc là dịp để nhà vua cầu cho quốc gia hưng thịnh, nhân dân no ấm, thể hiện mong muốn về một xã hội ổn định và phát triển.
- Củng cố quyền lực chính trị: Việc xây dựng và duy trì đàn Xã Tắc giúp củng cố quyền lực của triều đình, khẳng định vai trò của nhà vua trong việc bảo vệ và phát triển đất nước.
- Góp phần vào bản sắc văn hóa Thăng Long: Đàn Xã Tắc là một di tích lịch sử quan trọng, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa của kinh đô Thăng Long.
Mặc dù di tích đàn Xã Tắc đã bị hủy hoại theo thời gian, nhưng những dấu tích còn lại vẫn có giá trị to lớn trong việc nghiên cứu lịch sử kinh đô Thăng Long và đánh dấu một vị trí quan trọng trong việc quy hoạch, bảo tồn di sản văn hóa.
