Đoạn trích “Đất Nước” từ trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm xuất sắc, thể hiện cái nhìn sâu sắc và mới mẻ về đất nước, con người Việt Nam. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích “Thân Bài đất Nước”, khám phá cội nguồn, bản sắc văn hóa và trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với Tổ quốc.
1. Cội Nguồn Đất Nước:
Nguyễn Khoa Điềm đã tài tình diễn tả cội nguồn Đất Nước không phải là một khái niệm trừu tượng, xa vời mà hiện hữu ngay trong cuộc sống thường nhật, trong những điều giản dị, thân thương nhất:
- Từ những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết: Đất Nước “có trong những cái ‘ngày xửa ngày xưa’ mẹ thường hay kể”. Những câu chuyện cổ tích không chỉ là bài học đạo đức mà còn là mạch nguồn văn hóa, nuôi dưỡng tâm hồn Việt từ thuở ấu thơ.
- Từ những phong tục tập quán: “Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn”. Miếng trầu không chỉ là một thói quen mà còn là biểu tượng của tình nghĩa, sự gắn kết cộng đồng.
- Từ truyền thống chống giặc ngoại xâm: “Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”. Hình ảnh cây tre không chỉ gợi nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng mà còn tượng trưng cho tinh thần bất khuất, kiên cường của dân tộc.
2. Đất Nước Trong Không Gian và Thời Gian:
Nguyễn Khoa Điềm đã mở rộng khái niệm Đất Nước, không chỉ giới hạn trong không gian địa lý mà còn trải dài theo chiều dài lịch sử:
- Không gian gần gũi, thân thương: “Đất là nơi anh đến trường, Nước là nơi em tắm”. Đất Nước hiện hữu trong những hoạt động thường nhật, trong những không gian quen thuộc của mỗi người.
- Không gian thiêng liêng, kỳ vĩ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi”. Đất Nước không chỉ là những gì gần gũi mà còn là những cảnh quan hùng vĩ, tráng lệ.
- Thời gian lịch sử: “Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ”. Đất Nước là nơi hội tụ của quá khứ, hiện tại và tương lai, là nơi gắn kết các thế hệ người Việt Nam.
- Cội nguồn dân tộc: “Lạc Long Quân và Âu Cơ Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”. Tác giả đã nhắc nhở về cội nguồn thiêng liêng, về truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc.
3. Tư Tưởng Đất Nước Của Nhân Dân:
Điểm đặc sắc trong đoạn trích “Đất Nước” là tư tưởng đề cao vai trò của nhân dân trong việc tạo dựng và bảo vệ Tổ quốc:
- Nhân dân làm nên những địa danh: “Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu”. Những địa danh không chỉ là tên gọi mà còn là biểu tượng của những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam: lòng thủy chung, tình yêu quê hương, tinh thần hiếu học.
- Nhân dân tạo nên những giá trị văn hóa: “Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”. Ca dao, thần thoại là kho tàng văn hóa dân gian, là nơi lưu giữ những giá trị tinh thần, đạo đức của dân tộc.
4. Trách Nhiệm Với Đất Nước:
Nguyễn Khoa Điềm đã gửi gắm thông điệp về trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với Đất Nước:
- Gắn bó, san sẻ: “Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình Phải biết gắn bó và san sẻ”. Mỗi người cần có ý thức gắn bó với Đất Nước, chia sẻ những khó khăn, thách thức mà Đất Nước đang phải đối mặt.
- Hóa thân cho dáng hình xứ sở: “Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở”. Mỗi người cần nỗ lực học tập, lao động, cống hiến để xây dựng Đất Nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Tóm lại, “thân bài đất nước” trong đoạn trích của Nguyễn Khoa Điềm là một bức tranh toàn cảnh về cội nguồn, bản sắc văn hóa và trách nhiệm của mỗi người đối với Tổ quốc. Bằng ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị, tác giả đã khơi gợi lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm của mỗi người trong việc xây dựng và bảo vệ Đất Nước.
