“Trong Tù Không Rượu Cũng Không Hoa” – câu thơ mở đầu bài “Vọng Nguyệt” (Ngắm Trăng) của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ khắc họa hoàn cảnh tù ngục mà còn thể hiện một tâm hồn cao đẹp, một tinh thần lạc quan cách mạng hiếm có. Bài thơ là minh chứng cho thấy, ngay cả trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, vẻ đẹp của thiên nhiên vẫn có thể khơi gợi những cảm xúc sâu sắc, những suy tư về cuộc đời và lý tưởng.
Câu thơ “Ngục trung vô tửu diệc vô hoa” (Trong tù không rượu cũng không hoa) không chỉ đơn thuần miêu tả sự thiếu thốn vật chất. Nó còn gợi lên sự cô đơn, trống trải, thiếu vắng những thú vui tao nhã thường thấy trong cuộc sống. Rượu và hoa, vốn là những biểu tượng của sự tự do, của niềm vui và cái đẹp, nay hoàn toàn vắng bóng trong chốn ngục tù. Sự đối lập này càng làm nổi bật lên hoàn cảnh éo le của người tù. “Tửu” (rượu) và “hoa” không chỉ là những thú vui vật chất, mà còn tượng trưng cho những giá trị tinh thần mà Bác Hồ tạm thời bị tước đoạt.
“Đối thử lương tiêu nại nhược hà?” (Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ). Câu hỏi tu từ này thể hiện sự băn khoăn, trăn trở của Bác trước vẻ đẹp của trăng. Dù ở trong tù ngục, tâm hồn thi sĩ của Bác vẫn rung cảm trước ánh trăng. Câu thơ cho thấy sức mạnh của vẻ đẹp thiên nhiên, có thể vượt qua mọi rào cản, mọi hoàn cảnh để chạm đến trái tim con người. Ánh trăng như một người bạn tri kỷ, xoa dịu nỗi cô đơn, khơi gợi những cảm xúc tốt đẹp trong tâm hồn Bác.
Trăng tròn vành vạnh trên bầu trời đêm, tượng trưng cho vẻ đẹp vĩnh hằng và sự thanh cao.
“Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt / Nguyệt tòng song khích khán thi gia” (Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ / Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ). Hai câu thơ cuối là sự giao hòa tuyệt vời giữa người và trăng. Bác Hồ ngắm trăng qua song cửa nhà tù, và trăng cũng “nhòm” Bác qua khe cửa. Hình ảnh này thể hiện sự đồng điệu, sự tương giao giữa tâm hồn thi sĩ và vẻ đẹp của thiên nhiên. Trăng không chỉ là đối tượng để ngắm nhìn, mà còn là một người bạn, một người tri kỷ, cùng chia sẻ những cảm xúc, những suy tư của Bác. “Minh nguyệt” (trăng sáng) không chỉ là ánh sáng tự nhiên mà còn là ánh sáng của lý tưởng, của niềm tin vào một tương lai tươi sáng. “Thi gia” (nhà thơ) không chỉ là một người tù, mà còn là một chiến sĩ cách mạng, một người yêu nước nồng nàn.
Bài thơ “Vọng Nguyệt”, đặc biệt là câu thơ “trong tù không rượu cũng không hoa”, không chỉ là một bài thơ tả cảnh, mà còn là một tuyên ngôn về sức mạnh tinh thần, về ý chí cách mạng kiên cường của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nó cho thấy, ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn nhất, con người vẫn có thể tìm thấy vẻ đẹp, vẫn có thể giữ vững niềm tin và lý tưởng cao đẹp. Bài thơ là nguồn cảm hứng lớn lao cho các thế hệ người Việt Nam, nhắc nhở chúng ta về tinh thần lạc quan, yêu đời và ý chí vượt khó để đạt được những mục tiêu cao cả.
