Điệu xòe không chỉ là một điệu múa, mà còn là biểu tượng văn hóa, là sợi dây kết nối cộng đồng và thế giới tâm linh của người Thái ở vùng núi Tây Bắc Việt Nam. Câu nói quen thuộc “Không xòe, không vui! Không xòe, không yêu!” đã thể hiện rõ vai trò quan trọng của xòe trong đời sống tinh thần của họ.
Điệu xòe được coi là một phương thức giao tiếp giữa con người và thần linh, thể hiện ước vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Chính vì vậy, xòe đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Thái ở các tỉnh Yên Bái, Lai Châu, Sơn La và Điện Biên. Gần đây, điệu xòe đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể của Nhân loại, khẳng định giá trị to lớn của nó.
Xòe phản ánh thế giới quan của người Thái, bao gồm cả trời, đất và các vị thần. Nó cũng thể hiện những mong ước về hạnh phúc, sức khỏe và sự thịnh vượng. Người Thái tin rằng “nếu không có xòe, ngô không thể lớn và lúa không tốt”. Điệu xòe là biểu tượng của tình yêu, từ tình yêu lao động đến tình yêu đôi lứa.
Xòe không chỉ là những động tác uyển chuyển mà còn là sự hòa quyện giữa âm nhạc và vũ đạo. Tiếng trống, tiếng chiêng và tiếng khèn bè vang vọng trong các lễ hội, tạo nên không khí vui tươi và náo nhiệt.
Theo các nghệ nhân, xòe được hình thành từ cuộc sống lao động, phong tục tập quán và tín ngưỡng của người Thái. Hiện nay, xòe có tổng cộng 36 điệu múa cổ, tiêu biểu cho nghệ thuật dân gian Thái. Mỗi điệu xòe mang một ý nghĩa riêng, thể hiện những khía cạnh khác nhau của cuộc sống và tâm hồn người Thái.
Khi mùa xuân đến, phụ nữ Thái xúng xính trong những bộ váy áo mới để tham gia vào các điệu xòe. Những động tác cơ bản như nâng tay, mở tay, hạ tay, nắm tay nhau cùng với những bước chân nhịp nhàng tạo nên một vòng tròn đoàn kết và yêu thương.
Xòe mang lại cảm giác thư thái và dẻo dai cho cơ thể, đồng thời giúp mọi người gắn kết với nhau hơn. Chính vì vậy, xòe thường được biểu diễn trong các đám cưới, lễ hội và các sự kiện văn hóa khác.
Điệu xòe còn là biểu tượng của sự bình đẳng. Khi một người tham gia vào vòng xòe, họ không còn cảm thấy sự phân biệt giữa giàu và nghèo, giữa già và trẻ. Tất cả mọi người đều hòa mình vào âm nhạc và vũ điệu, cùng nhau chia sẻ niềm vui và hạnh phúc.
Từ lâu, người Thái đã ý thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị của xòe. Các đội văn nghệ xòe được thành lập ở khắp các bản làng, thu hút đông đảo người dân tham gia. Các nghệ nhân xòe truyền dạy lại những điệu múa cổ cho thế hệ trẻ, giúp xòe không bị mai một theo thời gian.
