“Thơ duyên” của Xuân Diệu không chỉ là một bài thơ tình, mà còn là sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, khám phá những rung động đầu đời trong không gian thu dịu dàng. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm.
Nhà thơ đã mở ra một không gian chiều thu đầy chất thơ và nhạc:
“Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên,
Cây me ríu rít cặp chim chuyền.
Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,
Thu đến – nơi nơi động tiếng huyền.”
Ảnh: Khung cảnh chiều thu Hà Nội, nơi hàng cây me gợi nhớ đến hình ảnh trong thơ Xuân Diệu, với hàng cây me cổ kính và ánh nắng dịu nhẹ, hòa quyện cùng không khí lãng mạn của mùa thu.
Sự kết hợp giữa hình ảnh “nhánh duyên”, âm thanh “ríu rít”, màu sắc “xanh ngọc” tạo nên một bức tranh thu tuyệt đẹp. Âm thanh “động tiếng huyền” gợi cảm giác thu đến, mang theo những giai điệu du dương.
Trong không gian ấy, hình ảnh con người xuất hiện đầy xao xuyến:
“Con đường nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu
Lả lả cành hoang nắng trở chiều;
Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn
Lần đầu rung động nỗi thương yêu.”
Ảnh: Con đường nhỏ với hàng cây lá vàng rơi, thể hiện sự chuyển mùa và gợi cảm giác thu man mác, tương tự như con đường “nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu” trong Thơ duyên.
Các từ láy “nhỏ nhỏ”, “xiêu xiêu”, “lả lả” gợi sự mềm mại, uyển chuyển của cảnh vật. Cảnh thu khơi gợi những rung động đầu đời, “Lần đầu rung động nỗi thương yêu”.
Nhưng sự rung động ấy còn e ấp, ngại ngùng:
“Em bước điềm nhiên không vướng chân,
Anh đi lững đững chẳng theo gần
Vô tâm – nhưng giữa bài thơ dịu
Anh với em như một cặp vần.”
Ảnh: Đôi nam nữ đi dạo trên con đường mùa thu, thể hiện sự gắn kết và đồng điệu, dù có những e ngại ban đầu, giống như “anh” và “em” trong bài thơ.
“Anh” và “em” đi cạnh nhau nhưng dường như có khoảng cách. Tuy nhiên, giữa họ lại có sự kết nối vô hình, “Anh với em như một cặp vần”. Sự so sánh này thể hiện sự hòa hợp, đồng điệu trong tâm hồn.
Thời gian trôi đi, cảnh vật cũng có sự thay đổi:
“Mây biếc về đâu bay gấp gấp
Con cò trên ruộng cánh phân vân
Chim nghe trời rộng giang thêm cánh
Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.”
Ảnh: Cánh đồng lúa chín vàng vào mùa thu, với hình ảnh cánh cò chao liệng, thể hiện sự phân vân và biến chuyển của cảnh vật, thời tiết, như trong khổ thơ miêu tả.
Cảnh vật trở nên vội vã, hối hả hơn. Mây “bay gấp gấp”, cò “cánh phân vân”, hoa “lạnh chiều thưa”. Sự thay đổi của cảnh vật cũng gợi sự thay đổi trong tâm trạng con người.
Cuối cùng, tình cảm được bộc lộ một cách kín đáo:
“Ai hay tuy lặng bước thu êm
Tuy chẳng băng nhân gạ tỏ niềm
Trông thấy chiều hôm ngơ ngẩn vậy,
Lòng anh thôi đã cưới lòng em.”
Ảnh: Hoàng hôn mùa thu với ánh nắng vàng dịu nhẹ, tạo cảm giác lãng mạn và bình yên, gợi sự đồng điệu và kết nối trong tâm hồn, như lời “cưới” thầm lặng trong thơ.
Trong không gian thu êm đềm, tình cảm nảy nở một cách tự nhiên. “Lòng anh thôi đã cưới lòng em” là lời khẳng định về sự gắn kết, hòa hợp trong tâm hồn.
“Thơ duyên” sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc như đảo ngữ, so sánh, nhân hóa, từ láy… Các hình ảnh thơ độc đáo, gợi cảm, thể hiện sự tinh tế trong cảm nhận của Xuân Diệu. Giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, mang đến cho người đọc những cảm xúc trong trẻo, tinh khôi.
“Thơ duyên” không chỉ là một bài thơ tả cảnh, mà còn là một bài thơ tình, thể hiện khát vọng giao cảm với cuộc đời, với con người. Qua bài thơ, ta thấy được tài năng và tâm hồn nhạy cảm của Xuân Diệu, “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”.
