Tiêu hóa là quá trình tối quan trọng, biến đổi thức ăn thành các chất dinh dưỡng đơn giản, dễ hấp thụ, cung cấp năng lượng và nguyên liệu cho sự sống của động vật. Quá trình này diễn ra với nhiều hình thức khác nhau, tùy thuộc vào cấu tạo cơ thể và loại thức ăn mà chúng tiêu thụ.
-
Khái niệm tiêu hóa: Là quá trình phân giải các chất dinh dưỡng phức tạp thành các phân tử đơn giản mà cơ thể có thể hấp thụ và sử dụng được.
-
Các hình thức tiêu hóa chính ở động vật:
Có ba hình thức tiêu hóa chính, tương ứng với sự phức tạp về cấu tạo hệ tiêu hóa của động vật: tiêu hóa nội bào, tiêu hóa ngoại bào ở túi tiêu hóa, và tiêu hóa ngoại bào ở ống tiêu hóa.
- Tiêu hóa nội bào:
Đây là hình thức tiêu hóa đơn giản nhất, thường thấy ở động vật đơn bào và một số động vật đa bào bậc thấp chưa có cơ quan tiêu hóa hoặc có cấu trúc tiêu hóa đơn giản. Thức ăn được đưa vào tế bào bằng hình thức thực bào, sau đó các enzim thủy phân trong lizôxôm sẽ phân giải thức ăn thành các chất đơn giản.
Hình thức tiêu hóa nội bào ở động vật đơn bào như trùng giày: Thức ăn được bao bọc và tiêu hóa bên trong tế bào nhờ các enzyme tiêu hóa.
- Tiêu hóa ngoại bào ở túi tiêu hóa:
Hình thức này xuất hiện ở động vật có túi tiêu hóa, ví dụ như ruột khoang (thủy tức, sứa). Túi tiêu hóa là một khoang rỗng duy nhất, có một lỗ thông với bên ngoài vừa làm chức năng nhận thức ăn, vừa thải chất thải. Thức ăn được tiêu hóa một phần bên ngoài tế bào nhờ enzim do tế bào tiết ra, sau đó các tế bào trên thành túi tiêu hóa sẽ tiếp tục tiêu hóa nội bào các mảnh thức ăn nhỏ.
- Tiêu hóa ngoại bào ở ống tiêu hóa:
Đây là hình thức tiêu hóa tiến hóa nhất, có ở hầu hết các động vật có xương sống và nhiều động vật không xương sống. Ống tiêu hóa là một ống dài, bắt đầu từ miệng và kết thúc ở hậu môn, thức ăn di chuyển theo một chiều trong ống. Trên ống tiêu hóa có các bộ phận chuyên hóa thực hiện các chức năng khác nhau như nghiền, trộn thức ăn, tiết enzim, hấp thụ chất dinh dưỡng, và thải chất thải.
Hệ tiêu hóa ống ở động vật: Thức ăn di chuyển theo một chiều, qua các bộ phận chuyên biệt, giúp quá trình tiêu hóa hiệu quả hơn.
-
Tiêu hóa ở động vật ăn thịt và động vật ăn thực vật:
Sự khác biệt về loại thức ăn dẫn đến sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của hệ tiêu hóa ở động vật ăn thịt và động vật ăn thực vật.
-
Động vật ăn thịt: Thức ăn giàu protein và dễ tiêu hóa hơn. Do đó, chúng thường có ống tiêu hóa ngắn hơn so với động vật ăn thực vật. Dạ dày của chúng có khả năng tiết ra nhiều axit clohidric (HCl) để tiêu hóa protein. Răng của động vật ăn thịt phân hóa rõ rệt, có răng nanh sắc nhọn để xé thịt.
-
Động vật ăn thực vật: Thức ăn chứa nhiều xenlulozơ, một loại polysaccarit khó tiêu hóa. Do đó, chúng thường có ống tiêu hóa dài hơn để tăng thời gian tiêu hóa và hấp thụ. Một số loài có dạ dày nhiều ngăn (ví dụ như trâu, bò) hoặc manh tràng phát triển (ví dụ như thỏ) chứa các vi sinh vật cộng sinh giúp phân giải xenlulozơ. Răng của động vật ăn thực vật thường ít phân hóa hơn, chủ yếu là răng hàm để nghiền nát thức ăn.
So sánh hệ tiêu hóa chó và bò: Ruột bò dài hơn để tiêu hóa cellulose, dạ dày có 4 ngăn, trong khi chó ruột ngắn và dạ dày đơn.
Bảng so sánh đặc điểm tiêu hóa ở động vật ăn thịt và động vật ăn thực vật:
Đặc điểm Động vật ăn thịt Động vật ăn thực vật Chiều dài ống tiêu hóa Ngắn Dài Dạ dày Đơn giản, nhiều HCl Phức tạp, có thể nhiều ngăn Răng Phân hóa (răng nanh sắc) Ít phân hóa (răng hàm phát triển) Vi sinh vật cộng sinh Ít Nhiều (ở dạ cỏ, manh tràng) Thức ăn Giàu protein, dễ tiêu hóa Giàu xenlulozơ, khó tiêu hóa -
Hiểu rõ các hình thức tiêu hóa khác nhau ở động vật giúp chúng ta thấy được sự thích nghi kỳ diệu của sinh vật với môi trường sống và nguồn thức ăn khác nhau, đồng thời làm nổi bật vai trò quan trọng của quá trình tiêu hóa đối với sự sống.
