“Truyện Kiều” của Nguyễn Du không chỉ là một tác phẩm văn học kinh điển mà còn là bức tranh khắc họa sâu sắc về số phận con người, đặc biệt là người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Hình ảnh Kiều ở Lầu Ngưng Bích là một trong những đoạn trích tiêu biểu nhất, thể hiện rõ nét nỗi cô đơn, tủi nhục và khát vọng tự do của nàng.
Vẻ đẹp thiên nhiên nơi lầu Ngưng Bích được Nguyễn Du miêu tả bằng những nét bút tài hoa, vừa gợi cảm giác bao la, hùng vĩ, vừa thấm đượm nỗi buồn man mác:
“Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,
Vẻ non xa, tấm trăng gần ở chung.”
Câu thơ mở ra một không gian cô tịch, nơi Kiều bị giam hãm, “khóa xuân”. Sự đối lập giữa “non xa” và “tấm trăng gần” càng làm nổi bật sự cô đơn của Kiều. “Non xa” gợi sự rộng lớn, vô tận, còn “tấm trăng gần” lại mang đến cảm giác nhỏ bé, lẻ loi.
Hình ảnh “tấm trăng gần” không chỉ là một chi tiết tả cảnh mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Trăng vốn là biểu tượng của sự tròn đầy, viên mãn, nhưng trong hoàn cảnh của Kiều, trăng lại trở thành người bạn duy nhất, chứng kiến nỗi cô đơn và tủi hận của nàng. Ánh trăng dường như thấu hiểu được tâm trạng của Kiều, chia sẻ những nỗi niềm mà nàng không thể giãi bày cùng ai.
Không gian lầu Ngưng Bích còn được mở rộng hơn nữa qua những câu thơ tiếp theo:
“Bốn bề bát ngát xa trông,
Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia.”
Những hình ảnh “cát vàng cồn nọ”, “bụi hồng dặm kia” gợi lên sự hoang vu, cằn cỗi, càng làm tăng thêm cảm giác cô đơn, lạc lõng của Kiều. Nàng bị bỏ lại một mình giữa chốn đất khách quê người, không người thân thích, không bạn bè, tương lai mờ mịt.
Trong hoàn cảnh ấy, Kiều hướng lòng mình về quê hương, về những người thân yêu:
“Tưởng người dưới nguyệt chén đồng,
Tin sương luống những rày trông mai chờ.”
Ánh trăng gợi nhớ về những đêm trăng tròn sum vầy bên gia đình, về chén rượu thề nguyền cùng Kim Trọng. Nỗi nhớ nhung, khắc khoải dâng trào trong lòng Kiều, khiến nàng càng thêm đau khổ, tuyệt vọng.
Hình ảnh Kiều ở lầu Ngưng Bích là một trong những hình ảnh ám ảnh nhất trong “Truyện Kiều”. Nó không chỉ thể hiện tài năng miêu tả cảnh vật, khắc họa tâm lý nhân vật của Nguyễn Du mà còn là lời tố cáo đanh thép đối với xã hội phong kiến bất công, chà đạp lên quyền sống của con người, đặc biệt là người phụ nữ. Qua hình ảnh Kiều, Nguyễn Du đã gửi gắm niềm cảm thương sâu sắc đối với những số phận bất hạnh, đồng thời thể hiện khát vọng về một xã hội công bằng, nhân đạo hơn.
