Trường Giang (Yangtze) và Hoàng Hà (Yellow River) là hai con sông vĩ đại, đóng vai trò then chốt trong lịch sử, văn hóa và kinh tế của Trung Quốc. Ngoài ra, Trung Quốc còn sở hữu nhiều dòng sông quan trọng khác như Châu Giang, Lệ Giang và Vị Hà.
Tuy nhiên, khi nhắc đến sông ngòi Trung Quốc, hai cái tên Trường Giang và Hoàng Hà luôn chiếm vị trí hàng đầu. Sự khác biệt trong cách gọi tên, một bên là “Giang” và một bên là “Hà”, ẩn chứa những điều thú vị về địa lý, văn hóa và lịch sử.
Trong tiếng Trung, cả “Giang” (江) và “Hà” (河) đều có nghĩa là sông. Vậy, tại sao một số sông lại được gọi là “Giang”, trong khi những sông khác lại mang tên “Hà”? Sự phân biệt này xuất phát từ góc độ địa lý nhân văn, phản ánh sự khác biệt trong văn hóa và lối sống của người dân ở các vùng miền khác nhau.
Thuở sơ khai, trước khi có sự phân biệt giữa “Giang” và “Hà”, người ta dùng từ “Xuyên” (川) để chỉ chung các dòng sông lớn. Theo thời gian, cách gọi dần thay đổi và “Giang” xuất hiện trước “Hà”.
Theo ghi chép lịch sử, người Trung Quốc bắt đầu sử dụng chữ “Giang” vào thời nhà Sở.
Sở dĩ người nước Sở gọi vùng có nước là “Giang” có liên quan đến loài khổng tước (chim công) từng sinh sống ở lưu vực sông Trường Giang. Người xưa tin rằng loài chim xinh đẹp này là điềm lành, là biểu tượng của sự cao quý và được Thượng đế ban phước. Hệ sinh thái trù phú hai bên bờ Trường Giang càng củng cố thêm niềm tin này. Vì vậy, người nước Sở gọi vùng sông nước này là “Giang”, có âm điệu gần giống với tiếng kêu của chim công. Nước Sở tọa lạc ở phía Nam, do đó cách gọi “Giang” xuất hiện sớm nhất ở khu vực này.
Cách gọi “Hà” xuất hiện muộn hơn, vào khoảng 100 năm trước Công nguyên. Trong Thi Kinh có những câu thơ liên quan đến chữ “Hà”. Tuy nhiên, nguồn gốc của tên gọi Hoàng Hà không được ghi chép rõ ràng.
Một giả thuyết cho rằng âm đọc của “Hà” tương tự như tiếng ngáy, hoặc tiếng hú của dã thú. Hoàng Hà vốn nổi tiếng là “con sông giận dữ” với dòng chảy xiết và dữ dội.
Đến nay, sự khác biệt giữa “Hoàng Hà” và “Trường Giang” càng trở nên rõ ràng. Về mặt địa lý, các sông ở phía nam Trường Giang thường được gọi là “Giang”, trong khi các sông ở phía bắc mang tên “Hà”. Ví dụ điển hình là Châu Giang và Vị Hà.
Một điểm khác biệt nữa là các sông đổ ra biển thường được gọi là “Giang”, như Hoàng Phố Giang (sông Hoàng Phố). Ngược lại, các sông chảy sâu trong nội địa thường mang tên “Hà”.
Về đặc điểm dòng chảy, Hoàng Hà và các sông mang tên “Hà” thường có tình trạng hạn hán và lũ lụt nghiêm trọng. Trong khi đó, các sông mang tên “Giang” thường hiền hòa hơn, ít xảy ra thiên tai, tiêu biểu như Trường Giang.
Dù được gọi là “Giang” hay “Hà”, cả hai đều là kết quả của quá trình phát triển văn hóa hàng nghìn năm của Trung Quốc. Việc thay đổi cách gọi này là một điều không hề đơn giản.
