“Chiều hôm nhớ nhà” của Bà Huyện Thanh Quan là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện nỗi nhớ quê hương da diết của người con xa xứ. Bài thơ không chỉ vẽ nên bức tranh thiên nhiên buổi chiều tà mà còn gửi gắm tâm trạng buồn man mác, cô đơn của tác giả.
Bức tranh hoàng hôn nhuốm màu tâm trạng
Câu thơ đầu tiên mở ra không gian chiều tà với ánh hoàng hôn:
“Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn”
Từ “bảng lảng” gợi tả ánh sáng nhá nhem, không rõ ràng của buổi chiều muộn. Ánh sáng ấy lan tỏa, bao trùm không gian, tạo cảm giác buồn man mác, cô tịch. Cách sử dụng từ ngữ tinh tế đã khắc họa thành công khoảnh khắc giao thời giữa ngày và đêm, đồng thời mở ra không gian tâm trạng của tác giả.
Tiếp theo là âm thanh vọng lại từ xa:
“Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn”
Tiếng ốc, tiếng trống dồn dập vang vọng trong không gian tĩnh lặng của buổi chiều càng làm tăng thêm cảm giác buồn, cô đơn. Âm thanh ấy như vọng về từ quá khứ, gợi nhớ những kỷ niệm xa xưa.
Cuộc sống thanh bình nơi thôn dã
Hai câu thơ tiếp theo vẽ nên bức tranh sinh hoạt đời thường của người dân quê:
“Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.”
Hình ảnh “ngư ông về viễn phố”, “mục tử lại cô thôn” gợi lên cuộc sống thanh bình, yên ả nơi thôn dã. Hai hình ảnh này đối nhau, tạo nên sự cân đối, hài hòa trong bức tranh. Động từ “gác mái”, “gõ sừng” diễn tả hành động nhẹ nhàng, thư thái của con người sau một ngày lao động vất vả.
Nỗi cô đơn của lữ khách
Hai câu luận chuyển sang miêu tả cảnh vật thiên nhiên:
“Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.”
Cảnh “gió cuốn chim bay mỏi”, “sương sa khách bước dồn” gợi lên sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đồng thời thể hiện nỗi cô đơn, mệt mỏi của người lữ khách. Hình ảnh “chim bay mỏi” và “khách bước dồn” đối nhau, cùng diễn tả sự vất vả, cô đơn của con người trên đường đời.
Nỗi niềm tâm sự khó tỏ bày
Hai câu kết thể hiện trực tiếp nỗi nhớ nhà, niềm cô đơn của tác giả:
“Kẻ chốn Chương Đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?”
Tác giả tự ví mình như “người lữ thứ” lạc lõng nơi đất khách quê người. Câu hỏi tu từ “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?” thể hiện nỗi niềm tâm sự khó tỏ bày, sự cô đơn, trống vắng trong lòng.
Giá trị nghệ thuật và ý nghĩa
“Chiều hôm nhớ nhà” là một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật chuẩn mực. Bài thơ sử dụng nhiều từ Hán Việt, điển tích (Chương Đài) tạo nên vẻ trang trọng, cổ kính. Ngôn ngữ thơ hàm súc, giàu hình ảnh, biểu cảm.
Bài thơ thể hiện tấm lòng yêu quê hương, đất nước sâu sắc của Bà Huyện Thanh Quan. Đồng thời, bài thơ còn gợi lên trong lòng người đọc những cảm xúc xao xuyến, bâng khuâng về quê hương, gia đình.
Tóm lại, “Chiều hôm nhớ nhà” là một tác phẩm thơ đặc sắc, thể hiện tài năng nghệ thuật và tấm lòng nhân ái của Bà Huyện Thanh Quan. Bài thơ có giá trị nghệ thuật và ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học Việt Nam.
