“Vịnh cây vông” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Công Trứ, không chỉ thể hiện tài năng nghệ thuật mà còn chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc về nhân sinh quan, thế sự. Bài thơ mượn hình ảnh cây vông để đả kích, châm biếm một bộ phận quan lại đương thời. Để hiểu rõ hơn giá trị của tác phẩm, chúng ta cùng đi sâu vào phân tích bài thơ này.
Dàn ý Phân Tích Bài Thơ Vịnh Cây Vông
Để có cái nhìn hệ thống và toàn diện, việc xây dựng dàn ý chi tiết là vô cùng cần thiết:
-
Mở bài:
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Công Trứ: Cuộc đời, sự nghiệp và phong cách thơ văn đặc trưng. Nhấn mạnh vào tinh thần trượng phu, ý thức trách nhiệm với đời, với dân.
- Giới thiệu bài thơ “Vịnh cây vông”: Hoàn cảnh sáng tác (tương truyền để châm biếm quan Lại bộ tham tri Hà Tôn Quyền), khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật.
-
Thân bài:
- Hai câu đề:
- Giới thiệu cây vông và so sánh với các loài cây khác (biền, nam, khởi, tử).
- Phân tích ý nghĩa của việc liệt kê, đối lập. Cây vông tuy to lớn nhưng gỗ xốp, không có giá trị thực tiễn.
- Nghệ thuật đảo ngữ “Cao lớn làm chi những thứ vông” thể hiện thái độ mỉa mai, châm biếm.
- Hai câu thực:
- Miêu tả đặc điểm của cây vông: “Tuổi tác càng già, già xốp xáp/Ruột gan không có, có gai chông”.
- Phép đối tương phản, nhấn mạnh sự vô dụng, mục ruỗng bên trong. Gợi liên tưởng đến những kẻ “hữu danh vô thực”.
- “Xốp xáp”, “gai chông” gợi hình ảnh cụ thể, sinh động.
- Hai câu luận:
- Liên hệ cây vông với quan lại đương thời: “Ra tài lương đống không nên mặt/Dựa chốn phiên ly chút đỡ lòng”.
- Cây vông chỉ có thể làm bờ rào, phên giậu, không thể làm cột trụ. Tương tự, quan lại bất tài chỉ biết dựa dẫm, không đóng góp gì cho đất nước.
- Sử dụng từ Hán Việt (lương đống, phiên ly) để tăng tính trang trọng nhưng vẫn giữ được giọng điệu châm biếm.
- Hai câu kết:
- “Đã biết nòi nào thì giống nấy/Khen cho rứa cũng trổ ra bông!”
- Lời chê bai, mỉa mai sâu cay. “Nòi nào thì giống nấy” thể hiện sự thất vọng về những kẻ bất tài vẫn tiếp tục sinh sôi, nảy nở.
- “Trổ ra bông” là một sự chế giễu, bông của cây vông cũng chỉ là thứ bông vô dụng.
- Hai câu đề:
-
Kết bài:
- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
- Bài thơ “Vịnh cây vông” là một tiếng nói phê phán mạnh mẽ, thể hiện tinh thần trách nhiệm của Nguyễn Công Trứ đối với đất nước, với dân tộc.
Phân tích chi tiết bài thơ Vịnh cây vông
Để hiểu sâu sắc hơn bài thơ, chúng ta sẽ phân tích từng cặp câu cụ thể:
-
Hai câu đề: “Biền, nam, khởi, tử, chẳng vun trồng,/Cao lớn làm chi những thứ vông.”
Câu thơ mở đầu bằng việc liệt kê những loại cây quý như biền, nam, khởi, tử, vốn được trồng và vun xới cẩn thận. Ngược lại, cây vông lại bị đặt ra ngoài sự quan tâm đó, bị coi là “những thứ vông” – một cách gọi đầy miệt thị. Câu hỏi tu từ “Cao lớn làm chi những thứ vông” vừa thể hiện sự ngạc nhiên, vừa ẩn chứa sự châm biếm sâu sắc. Tác giả dường như muốn đặt câu hỏi về sự tồn tại vô nghĩa của những thứ chỉ có vẻ bề ngoài mà không có giá trị thực chất.
Cây vông cổ thụ với thân cây cao lớn, khẳng định vẻ bề ngoài đồ sộ nhưng chất lượng gỗ lại xốp nhẹ
Alt: Hình ảnh cây vông cổ thụ, minh họa cho sự tương phản giữa kích thước và giá trị sử dụng, gợi liên tưởng đến phẩm chất bên trong.
-
Hai câu thực: “Tuổi tác càng già, già xốp xáp,/Ruột gan không có, có gai chông.”
Cặp câu thực tập trung miêu tả đặc điểm của cây vông. Càng già, cây vông càng trở nên xốp xáp, mất đi sự chắc chắn và giá trị sử dụng. Bên trong thân cây không có gì ngoài những khoảng trống, thay vào đó là những chiếc gai nhọn. Phép đối tương phản “Tuổi tác càng già – già xốp xáp”, “Ruột gan không có – có gai chông” càng làm nổi bật sự vô dụng của cây vông. Hình ảnh này gợi liên tưởng đến những kẻ sống lâu nhưng không có đóng góp gì cho xã hội, thậm chí còn gây hại cho người khác.
-
Hai câu luận: “Ra tài lương đống không nên mặt,/Dựa chốn phiên ly chút đỡ lòng.”
Câu luận chuyển ý, liên hệ cây vông với thực tế xã hội. Cây vông không đủ khả năng để trở thành “lương đống” – cột trụ của ngôi nhà, mà chỉ có thể “dựa chốn phiên ly” – nương tựa vào những thứ yếu kém để tồn tại. Cách nói này ẩn chứa sự phê phán sâu sắc đối với những kẻ bất tài, không có năng lực thực sự nhưng vẫn cố gắng dựa dẫm vào quyền lực, vào những mối quan hệ để leo cao, hưởng lộc.
-
Hai câu kết: “Đã biết nòi nào thì giống nấy,/Khen cho rứa cũng trổ ra bông!”
Câu kết là một lời khẳng định đanh thép về bản chất của sự vật, sự việc. “Nòi nào thì giống nấy” – kẻ bất tài thì mãi mãi là kẻ bất tài, dù có cố gắng đến đâu cũng không thể thay đổi được. Câu thơ cuối “Khen cho rứa cũng trổ ra bông!” là một lời mỉa mai sâu cay. Dù có được khen ngợi, tung hô, những kẻ bất tài cũng chỉ “trổ ra bông” – tạo ra những thứ hào nhoáng, phù phiếm mà không có giá trị thực chất.
Giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ
“Vịnh cây vông” là một bài thơ trào phúng đặc sắc, thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ điêu luyện của Nguyễn Công Trứ.
- Về nội dung: Bài thơ thể hiện sự phê phán sâu sắc đối với những kẻ bất tài, vô dụng trong xã hội, đặc biệt là tầng lớp quan lại đương thời. Đồng thời, bài thơ cũng đề cao những giá trị thực chất, khuyến khích con người sống có ích, có trách nhiệm với xã hội.
- Về nghệ thuật:
- Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật được sử dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.
- Hình ảnh cây vông được xây dựng độc đáo, trở thành biểu tượng cho những kẻ bất tài, vô dụng.
- Ngôn ngữ thơ giàu tính biểu cảm, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như liệt kê, đối, ẩn dụ, châm biếm…
Kết luận
Bài thơ “Vịnh cây vông” của Nguyễn Công Trứ không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một tiếng nói mạnh mẽ, thể hiện tinh thần trách nhiệm của nhà thơ đối với đất nước, với dân tộc. Bài thơ có giá trị phê phán sâu sắc, đồng thời cũng mang đến những bài học quý giá về cách sống, về cách nhìn nhận con người và xã hội.
Alt: Phên li tre, minh họa công dụng hạn chế của cây vông, liên hệ đến năng lực hạn chế của một bộ phận quan lại.
