“Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân không chỉ là câu chuyện về một phạm nhân đặc biệt, mà còn là sự tôn vinh cái đẹp trong những hoàn cảnh tưởng chừng như tăm tối nhất. Vẻ đẹp ấy được thể hiện qua nhiều khía cạnh, từ nhân cách cao thượng của Huấn Cao đến tấm lòng biệt nhỡn liên tài của viên quản ngục, và trên hết là cái đẹp của thư pháp, của nghệ thuật đích thực.
Huấn Cao: Biểu tượng của cái đẹp khí phách
Huấn Cao hiện lên như một biểu tượng của sự hoàn mỹ, không chỉ ở tài năng viết chữ mà còn ở lý tưởng sống, khí phách hiên ngang, bất khuất. Sự xuất hiện của ông tại nhà ngục tỉnh Sơn là sự kiện được mong đợi, nơi người ta khao khát được chiêm ngưỡng một con người tài hoa, mang vẻ đẹp từ lý tưởng đến hành động.
Huấn Cao dỗ gông, thể hiện khí phách hiên ngang trước cường quyền.
Khí phách của Huấn Cao thể hiện qua từng hành động, từ thái độ ngạo nghễ nhận rượu thịt đến lời nói khinh bạc với viên quản ngục. Ông là con người của chí khí, lý tưởng và hành động, một “con hổ chốn rừng xanh” dù đang bị giam cầm. Sự hiện diện của ông đã làm thức dậy ở viên quản ngục khát vọng vươn tới cái đẹp, một khao khát âm ỉ bấy lâu nay.
Viên quản ngục: Sự thức tỉnh của tâm hồn
Viên quản ngục không chỉ là một nhân vật phụ, mà là một mảnh ghép quan trọng để làm nổi bật cái đẹp trong tác phẩm. Ông là người có tấm lòng “biệt nhỡn liên tài”, biết trân trọng cái đẹp và khao khát hướng thiện. Chính sự xuất hiện của Huấn Cao đã khơi dậy trong ông những ấp ủ về cái đẹp, thôi thúc ông hành động để tôn thờ và theo đuổi nó.
Đêm cho chữ ở trại tù tỉnh Sơn là một sự kiện phi thường, nơi cái đẹp đã chiến thắng bóng tối và sự nhơ bẩn. Viên quản ngục, nhờ cái đẹp từ con người và dòng chữ của Huấn Cao, đã có đủ dũng khí để đảo lộn trật tự nhà giam, dám làm một việc chưa từng có. Nghệ thuật đích thực đã góp phần níu giữ tính nhân bản, giúp ông tìm lại bản tính thiên lương và khát vọng đổi thay.
Tấm lòng chân thành của viên quản ngục đã đánh thức trái tim Huấn Cao, khiến ông xúc động và trân trọng. Trong khoảnh khắc cuối cùng của cuộc đời, Huấn Cao đã hiên ngang cho chữ, trao lại cho viên quản ngục những dòng chữ chứa đựng hoài bão và khát vọng. Đó là cuộc gặp gỡ của những tâm hồn đồng điệu, nơi cái đẹp xóa nhòa mọi khoảng cách.
Sức mạnh của cái đẹp
Cái đẹp trong “Chữ người tử tù” không chỉ là vẻ đẹp hình thức của thư pháp, mà còn là vẻ đẹp của nhân cách, của lý tưởng sống. Nó có sức mạnh thức tỉnh những khao khát, ước mơ, và quan trọng hơn, giúp con người có thêm dũng khí để thay đổi hoàn cảnh sống, vươn tới một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Cái đẹp đã góp phần níu giữ những giá trị tốt đẹp nhất của con người, hối thúc con người ta vươn tới cái cao cả, cái thánh thiện. Nó là sự vươn tới, sự hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người, nhắc nhở chúng ta về sự quý trọng, gìn giữ và phát huy những giá trị tốt đẹp của vốn văn hóa cổ truyền.
Qua hình tượng Huấn Cao và viên quản ngục, Nguyễn Tuân đã gửi gắm thông điệp về sự trân trọng và lưu giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Văn hóa là dòng chảy liên tục, và cả người sáng tạo lẫn người gìn giữ đều có vai trò quan trọng trong việc làm cho dòng chảy ấy chảy xa hơn, lâu hơn. Cái đẹp là ngọn lửa soi đường, là động lực để con người hướng đến những giá trị cao quý và sống một cuộc đời ý nghĩa.
