Vào thế kỷ XV, triều đại nhà Lê Sơ đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của đất nước bằng việc ban hành một bộ luật thành văn mang tên “Quốc triều Hình luật,” hay còn gọi là Luật Hồng Đức. Bộ luật này, mặc dù còn mang tính sơ khai so với các tiêu chuẩn hiện đại, nhưng đóng vai trò then chốt trong việc trị quốc, rèn luyện quân đội, và bảo vệ giang sơn. Tư tưởng chủ đạo của việc ban hành bộ luật này là “trị nước phải có pháp luật,” nhằm hướng dẫn quan lại và dân chúng phân biệt thiện ác, tuân thủ pháp luật, và tránh xa những hành vi sai trái.
Để hiện thực hóa tư tưởng đó, vua Lê Thái Tổ đã khởi xướng việc soạn thảo Quốc triều Hình luật, kế thừa và phát triển những tinh hoa từ các triều đại trước. Bộ luật này không chỉ là một văn bản pháp lý hoàn chỉnh mà còn là một thành tựu nổi bật của nền pháp luật triều Lê Sơ, trở thành nền tảng quan trọng cho việc xây dựng quân đội, quản lý đất nước và phát triển hệ thống pháp luật của Việt Nam.
Điểm nổi bật của Luật Hồng Đức là sự nhấn mạnh vào vai trò của người lãnh đạo và kỷ luật quân đội. Triều đình nhà Lê Sơ quan niệm rằng “trăm quan là nguồn gốc của trị loạn,” và kỷ luật là yếu tố then chốt để tạo nên sức mạnh của quân đội. Do đó, bộ luật này đặc biệt chú trọng đến việc củng cố triều chính, thiết lập luật lệ, quân pháp và nâng cao trách nhiệm của tướng lĩnh trong việc xây dựng quân đội và bảo vệ đất nước.
Trong tổng số 722 điều của Luật Hồng Đức, có đến 58 điều liên quan đến việc rèn luyện quân đội và 43 điều nằm trong chương Quân chính. Đáng chú ý, 21 điều trong chương Quân chính quy định về trách nhiệm của tướng lĩnh, trong khi chỉ có 8 điều quy định về trách nhiệm của binh lính. Điều này cho thấy sự coi trọng đặc biệt của triều đình đối với vai trò của người chỉ huy trong việc duy trì kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của quân đội.
Với mục tiêu răn dạy quan lại và dân chúng thông qua các quy định pháp luật, thay vì chỉ tập trung vào việc trừng phạt, các vua triều Lê Sơ đã sử dụng Luật Hồng Đức làm công cụ để rèn luyện quân đội. Nhờ đó, quân đội triều Lê Sơ trở thành một lực lượng thống nhất, kỷ luật, và bách chiến bách thắng, giữ yên bờ cõi và đưa Đại Việt trở thành một quốc gia hùng cường.
Điểm tựa để vương triều Lê Sơ rèn luyện quân đội được quy định trong Bộ luật Hồng Đức thể hiện qua các khía cạnh sau:
1. Kỷ Luật Khi Đánh Trận
Kỷ luật là yếu tố sống còn trong quân đội, thể hiện sự tuân thủ tuyệt đối mệnh lệnh và phục tùng vô điều kiện. Triều đình nhà Lê Sơ nhận thức rõ rằng, việc duy trì kỷ luật nghiêm minh trong chiến đấu là nền tảng để xây dựng sức mạnh tổng hợp và giành chiến thắng. Bất kỳ sự buông lỏng kỷ luật nào cũng sẽ dẫn đến sự suy yếu của quân đội và thất bại trong việc bảo vệ đất nước.
Luật Hồng Đức quy định rõ ràng trách nhiệm của tướng lĩnh trong việc bày mưu tính kế, tăng cường cảnh giác và bảo vệ tính mạng binh sĩ. Tướng lĩnh phải chịu trách nhiệm nếu không phòng bị trước để quân địch đánh úp, hoặc khi ra trận không giữ gìn đội ngũ, dẫn đến việc thua trận và mất lính. Ngay cả việc mất một người lính cũng có thể bị phạt hoặc biếm chức. Các điều luật cũng quy định về việc cứu viện đồng đội, xử lý hành vi gian dối hoặc bỏ trốn trong chiến đấu. Đối với binh lính, Luật Hồng Đức quy định về việc tuân thủ mệnh lệnh, không được tự ý tiến lui, tranh đoạt chiến lợi phẩm, hoặc bỏ trốn. Bất kỳ hành vi vi phạm nào cũng sẽ bị xử phạt nghiêm khắc, thậm chí là chém đầu.
2. Kỷ Luật Về Thực Hiện Nghĩa Vụ Binh Dịch
Việc thực hiện nghĩa vụ binh dịch đầy đủ và nghiêm túc là một yếu tố quan trọng để duy trì sức mạnh quân đội và bảo vệ đất nước. Triều đình nhà Lê Sơ rất coi trọng việc này và đã đưa ra những quy định cụ thể trong Luật Hồng Đức để đảm bảo rằng mọi người dân đều phải thực hiện nghĩa vụ của mình.
Luật Hồng Đức quy định về việc xử phạt những người trốn tránh nghĩa vụ quân sự, hoặc tìm cách gian dối để không phải tham gia chiến đấu. Những người này sẽ bị xử phạt nghiêm khắc, thậm chí là chém đầu. Tương tự, những người mượn người khác đi lính thay cũng sẽ bị xử tội chết, và các quan chức liên quan cũng sẽ bị xử phạt nếu không phát hiện ra hành vi gian dối này. Ngoài ra, Luật Hồng Đức cũng quy định về việc xử lý những người lính đào ngũ, hoặc bỏ trốn khỏi đơn vị. Những người này sẽ bị trừng phạt thích đáng, và những người liên quan cũng sẽ bị xử phạt nếu không báo cáo hoặc bắt giữ họ.
3. Kỷ Luật Rèn Luyện Quân Lính
Luật Hồng Đức cũng quy định rõ ràng về trách nhiệm của các tướng lĩnh trong việc rèn luyện quân lính. Tướng lĩnh phải thường xuyên chăm lo việc huấn luyện, đảm bảo quân đội có kỷ luật, tinh nhuệ và sẵn sàng chiến đấu. Bất kỳ sự lơ là, thiếu trách nhiệm nào trong việc này đều sẽ bị xử phạt nghiêm khắc.
Các tướng lĩnh được giao nhiệm vụ cai quản quân đội phải chịu trách nhiệm nếu không huấn luyện quân lính thường xuyên, dẫn đến việc hàng ngũ không chỉnh tề, quân khí không tinh nhuệ. Họ cũng sẽ bị xử phạt nếu sai quân lính làm việc riêng cho nhà mình, hoặc ăn bớt tiền công của quân lính.
4. Kỷ Luật Về Giữ Gìn Bí Mật Quân Cơ và Nâng Cao Cảnh Giác
Giữ gìn bí mật quân cơ là một yếu tố then chốt để đảm bảo thắng lợi trong chiến đấu. Luật Hồng Đức quy định rằng mọi tướng sĩ đều phải nâng cao tinh thần cảnh giác, tổ chức canh phòng cẩn mật và không được để lộ thông tin quân sự cho đối phương. Bất kỳ hành vi vi phạm nào trong việc này đều sẽ bị xử phạt nghiêm khắc, thậm chí là chém đầu.
Các tướng sĩ phòng giữ nơi quan ải phải cẩn thận, dò la kỹ càng để tránh bị quân địch tấn công bất ngờ. Nếu để lộ quân cơ, hoặc thông đồng với giặc, họ sẽ bị xử tội chết. Ngoài ra, Luật Hồng Đức cũng quy định về việc giữ gìn binh khí, bảo vệ quân lương, và xử phạt những người vi phạm.
Việc triều đình nhà Lê Sơ, đặc biệt là vua Lê Thánh Tông, sử dụng Luật Hồng Đức làm nền tảng để rèn luyện quân đội, thể hiện tầm nhìn và tư duy vượt trội của nhà vua. Đây là một bài học quý giá cần được nghiên cứu, vận dụng và phát triển sáng tạo trong việc xây dựng quân đội tinh, gọn, mạnh, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
