Gió lạnh đầu mùa của Thạch Lam không chỉ là một truyện ngắn, mà còn là một bức tranh tinh tế về cuộc sống và lòng nhân ái. Tác phẩm này, với lối viết nhẹ nhàng, giàu cảm xúc, đã chạm đến trái tim của nhiều thế hệ độc giả. Chúng ta hãy cùng nhau khám phá sâu hơn về tác phẩm này qua các đoạn trích và câu hỏi đọc hiểu.
Đọc hiểu “Gió lạnh đầu mùa” giúp học sinh cảm nhận sâu sắc giá trị nhân văn và hiện thực xã hội được Thạch Lam gửi gắm qua tác phẩm.
Đoạn Trích 1: Sơn Xúng Xính Ra Chợ
Đoạn trích sau đây thể hiện rõ sự tương phản giữa hoàn cảnh của Sơn và những đứa trẻ nghèo:
[…] Sơn xúng xính rủ chị ra chợ chơi. Nhà Sơn ở quay lưng vào chợ, cạnh một dãy nhà lá của những người nghèo khổ mà Sơn quen biết cả vì họ vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn. Sơn biết lũ trẻ con các gia đình ấy chắc bây giờ đương đợi mình ở cuối chợ để đánh khăng, đánh đáo.
Không phải ngày phiên, nên chợ vắng không. Mấy cái quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề. Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt. Nhưng chân trời trong hơn mọi hôm, những làng ở xa Sơn thấy rõ như ở gần. Mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ, kêu vang lên lanh tanh dưới nhịp guốc của hai chị em.
Đến cuối chợ đã thấy lũ trẻ đang quây quần chơi nghịch. Chúng nó thấy chị em Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy, tuy Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với chúng, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.
Thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc sán gần giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn. Sơn nhận thấy chúng ăn mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Nhưng hôm nay, môi chúng nó tím lại và qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi. Mỗi cơn gió đến, chúng lại run lên, hàm răng đập vào nhau.
Thằng Xuân đến mó vào chiếc áo của Sơn, nó chưa thấy cái áo như thế bao giờ. Sơn lật vạt áo thâm, chìa áo vệ sinh và áo dạ cho cả bọn xem. Một đứa tặc lưỡi, nói:
– Cái áo này mặc thì nóng lắm. Chắc mua phải đến một đồng bạc chứ không ít, chúng mày nhỉ.
Đứa khác nói:
– Ngày trước thầy tao cũng có một cái áo như thế, về sau bán cho ông lý mất.
Con Túc ngây ngô giương đôi mắt lên hỏi Sơn:
– Cái này cậu mua tận Hà Nội phải không?
Sơn ưỡn ngực đáp:
– Ở Hà Nội, chứ ở đây làm gì có. Mẹ tôi còn hẹn mua cho tôi một cái áo len nhiều tiền hơn nữa kia.
Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé, từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, gọi:
– Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi.
Hiên là đứa con gái bên hàng xóm, bạn với Lan và Duyên. Sơn thấy chị gọi nó không lại, bước gần đến trông thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Chị Lan cũng đến hỏi:
– Sao áo của mày rách thế Hiên, áo lành đâu không mặc?
Con bé bịu xịu nói:
– Hết áo rồi, chỉ còn cái này.
– Sao không bảo u mày may cho?
Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc thì còn lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa. Sơn thấy động lòng thương, cũng như ban sáng Sơn đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước vẫn cùng nói với Hiên đùa nghịch ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí, Sơn lại gần chị thì thầm:
– Hay là chúng ta đem cho nó cái áo bông cũ, chị ạ.
– Ừ, phải đấy. Để chị về lấy.
Với lòng ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng lặng yên đợi, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui […]
(Trích Gió lạnh đầu mùa, Thạch Lam)
Câu hỏi đọc hiểu:
- Phân tích sự tương phản giữa Sơn và những đứa trẻ nghèo trong đoạn trích.
- Ý nghĩa của chi tiết Sơn và Lan không kiêu kỳ, khinh khỉnh như các em họ của Sơn là gì?
- Cảm xúc của Sơn khi quyết định cho Hiên áo bông cũ thể hiện điều gì về nhân vật này?
Gợi ý trả lời:
- Sự tương phản thể hiện rõ qua trang phục, thái độ và hoàn cảnh sống. Sơn “xúng xính” trong áo mới, trong khi lũ trẻ nghèo mặc áo rách, tím tái vì lạnh. Sơn có cuộc sống đủ đầy, còn lũ trẻ phải lo lắng về cái ăn, cái mặc.
- Chi tiết này cho thấy sự đồng cảm, sẻ chia và lòng nhân ái của Sơn và Lan. Họ không phân biệt đối xử, mà đối xử bình đẳng với mọi người.
- Cảm xúc ấm áp, vui vẻ của Sơn thể hiện sự thanh khiết, lòng trắc ẩn và niềm hạnh phúc khi giúp đỡ người khác.
Hình ảnh minh họa sự tương phản giữa cuộc sống đủ đầy và thiếu thốn trong xã hội cũ, làm nổi bật giá trị nhân văn trong “Gió lạnh đầu mùa”.
Đoạn Trích 2: Buổi Sáng Mùa Đông
Đoạn trích sau miêu tả sự thay đổi đột ngột của thời tiết và cảm nhận của Sơn:
Buổi sáng hôm nay, mùa đông đột nhiên đến không báo cho biết trước. Vừa mới ngày hôm qua trời hãy còn nắng ấm và hanh, cái nắng về cuối tháng mười làm nứt nẻ đất ruộng, và làm giòn khô những chiếc lá rơi; Sơn và chị chơi cỏ gà ở ngoài đồng còn thấy nóng bức, chảy mồ hôi. Thế mà qua một đêm mưa rào, trời bỗng đổi ra gió bấc, rồi cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt. Sơn tung chăn tỉnh dậy, nhưng khôg bước xuống giường ngay như mọi khi, còn ngồi thu tay vào trong bọc, bên cạnh đứa em bé vẫn nắm tay ngủ kỹ. Chị Sơn và mẹ Sơn đã trở dậy, đang ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Sơn nhận thấy mọi người đã mặc áo rét cả rồi. Nhìn ra ngoài sân, Sơn thấy đất khô trắng, luôn luôn cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Trời không u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét.
(Thạch Lam, Gió lạnh đầu mùa)
Câu hỏi đọc hiểu:
- Tìm những chi tiết miêu tả sự thay đổi của thời tiết trong đoạn trích.
- Cảm nhận của Sơn về sự thay đổi của thời tiết được thể hiện qua những chi tiết nào?
- Phân tích tác dụng của việc sử dụng các giác quan để miêu tả sự thay đổi của thời tiết.
Gợi ý trả lời:
- Các chi tiết miêu tả sự thay đổi của thời tiết: “mùa đông đột nhiên đến”, “trời bỗng đổi ra gió bấc”, “cái lạnh ở đâu đến”, “đất khô trắng”, “gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ”, “những cây lan trong chậu, lá rung động và hình như sắt lại vì rét”.
- Cảm nhận của Sơn: “tung chăn tỉnh dậy, nhưng không bước xuống giường ngay như mọi khi, còn ngồi thu tay vào trong bọc”, “Sơn nhận thấy mọi người đã mặc áo rét cả rồi”. Sơn cảm thấy lạnh và cần phải mặc áo ấm.
- Việc sử dụng các giác quan (thị giác, xúc giác, thính giác) giúp người đọc cảm nhận rõ ràng và sinh động hơn về sự thay đổi của thời tiết.
Bài Học Sâu Sắc từ “Gió Lạnh Đầu Mùa”
Gió lạnh đầu mùa không chỉ là một câu chuyện về sự thay đổi của thời tiết, mà còn là một bài học về lòng nhân ái, sự sẻ chia và tình người. Tác phẩm nhắc nhở chúng ta về những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống, về sự đồng cảm với những người có hoàn cảnh khó khăn hơn mình.
Qua nhân vật Sơn và Lan, Thạch Lam đã gửi gắm thông điệp về sự quan tâm, yêu thương và giúp đỡ lẫn nhau. Đây là những giá trị永恆, có ý nghĩa lớn lao trong mọi thời đại.
Kết Luận
Đọc hiểu “Gió lạnh đầu mùa” không chỉ giúp chúng ta nắm vững nội dung và ý nghĩa của tác phẩm, mà còn giúp chúng ta trưởng thành hơn về tâm hồn và nhận thức. Hãy luôn giữ gìn và phát huy những giá trị nhân văn mà Thạch Lam đã gửi gắm trong tác phẩm này.
