Nước ta nằm trong khu vực hoạt động của gió mùa châu Á nên khí hậu mang những đặc điểm vô cùng đặc trưng và đa dạng, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội. Tính chất gió mùa thể hiện rõ nét qua sự thay đổi theo mùa, với hai mùa chính là mùa đông lạnh khô và mùa hè nóng ẩm.
Sự hoạt động của gió mùa không chỉ đem lại nguồn nước dồi dào cho sản xuất nông nghiệp mà còn tạo ra sự phân hóa khí hậu giữa các vùng miền. Miền Bắc chịu ảnh hưởng trực tiếp của gió mùa Đông Bắc lạnh giá, trong khi miền Nam lại có khí hậu nóng ẩm quanh năm.
Gió mùa ảnh hưởng lớn đến lượng mưa và sự phân bố mưa trên cả nước. Mùa hè, gió mùa Tây Nam mang hơi ẩm từ biển vào gây mưa lớn, đặc biệt ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long và ven biển miền Trung. Ngược lại, mùa đông, gió mùa Đông Bắc thường gây khô hạn ở miền Bắc.
Do nước ta nằm trong khu vực hoạt động của gió mùa châu Á nên khí hậu có sự phân hóa rõ rệt theo độ cao. Ở các vùng núi cao như Sa Pa, Đà Lạt, khí hậu mát mẻ quanh năm, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch và trồng các loại cây ôn đới.
Phân vùng khí hậu Việt Nam thể hiện rõ sự khác biệt do tác động của gió mùa và địa hình.
Tuy nhiên, nước ta nằm trong khu vực hoạt động của gió mùa châu Á nên cũng thường xuyên phải đối mặt với các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt, hạn hán. Biến đổi khí hậu toàn cầu đang làm gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng này, gây ra nhiều thách thức cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Để thích ứng với khí hậu gió mùa, người dân Việt Nam đã có nhiều kinh nghiệm canh tác và sinh hoạt từ lâu đời. Việc xây dựng hệ thống đê điều, hồ chứa nước, và lựa chọn các giống cây trồng vật nuôi phù hợp là những biện pháp quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của thời tiết.
Ruộng bậc thang là minh chứng cho sự thích nghi của người dân với địa hình và khí hậu gió mùa.
Tóm lại, do nước ta nằm trong khu vực hoạt động của gió mùa châu Á nên khí hậu mang tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa rõ rệt, với nhiều thuận lợi và khó khăn đan xen. Việc hiểu rõ đặc điểm khí hậu này có ý nghĩa quan trọng trong việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường.
