Alen là một thuật ngữ quan trọng trong di truyền học, nhưng “Alen Là Gì” và vai trò của nó trong việc hình thành các tính trạng của sinh vật vẫn còn là một câu hỏi lớn đối với nhiều người. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm alen, các dạng tồn tại của alen và vai trò của chúng trong di truyền.
Alen (còn gọi là allele) là các dạng biến thể khác nhau của cùng một gen, nằm ở một vị trí (locus) nhất định trên nhiễm sắc thể. Hiểu một cách đơn giản, một gen quy định một tính trạng nào đó, còn alen là các “phiên bản” khác nhau của gen đó, tạo ra các biểu hiện khác nhau của cùng một tính trạng. Alen thực chất là một đoạn ADN mang thông tin di truyền, và sự khác biệt giữa các alen phát sinh do đột biến. Alen có thể xuất hiện hoặc không xuất hiện trên một gen nhất định.
Một gen có thể có nhiều alen khác nhau, hoặc chỉ có một alen duy nhất. Mỗi gen quy định một tính trạng của cơ thể, do đó, các alen khác nhau của cùng một gen sẽ quy định cùng một tính trạng, nhưng có thể biểu hiện ở các dạng khác nhau. Ví dụ, gen quy định màu hoa có thể có các alen quy định màu đỏ, trắng, hoặc hồng.
Đột biến gen là sự thay đổi trong trình tự nucleotide của ADN. ADN được tạo thành từ các cặp nucleotide A-T và G-X. Nếu có tác nhân nào đó làm sai lệch sự liên kết này, ví dụ A không liên kết với T hoặc G không liên kết với X, sẽ gây ra đột biến và tạo ra các alen mới.
Cặp Alen Là Gì?
Ở sinh vật lưỡng bội (có hai bộ nhiễm sắc thể), mỗi gen thường có hai alen, một từ bố và một từ mẹ. Hai alen này nằm ở vị trí tương ứng trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng và được gọi là cặp alen. Các alen trong một cặp có thể giống nhau (đồng hợp tử) hoặc khác nhau (dị hợp tử). Cặp alen này quy định một cặp tính trạng tương phản, hoặc nhiều cặp tính trạng không tương phản.
Hiện Tượng Đa Alen
Trong thực tế, một gen có thể có nhiều hơn hai alen trong quần thể. Hiện tượng này được gọi là đa alen. Các alen này là các trạng thái cấu trúc khác nhau của cùng một gen, phát sinh do đột biến.
Nếu một gen trên nhiễm sắc thể thường có n alen khác nhau, thì trong quần thể sẽ có n(n+1)/2 kiểu gen, trong đó có n kiểu đồng hợp và n(n-1)/2 kiểu dị hợp.
Ví Dụ Về Alen
- Ví dụ 1: Xét một locus gen quy định màu hoa đỏ. Nếu xảy ra đột biến nucleotide, có thể làm thay đổi một số tính trạng khác như ở rễ, lá, cành, nhưng vẫn giữ nguyên tính trạng hoa màu đỏ. Như vậy, trên gen này có hai alen: alen quy định hoa đỏ (ban đầu) và alen quy định hoa đỏ kèm theo các thay đổi nhỏ ở các bộ phận khác.
- Ví dụ 2: Thông thường, một loài hoa có tính trạng màu tím. Sau đó, đột biến phát sinh thêm tính trạng hoa trắng. Khi đó, trên locus gen quy định màu hoa sẽ có cặp alen: A quy định màu hoa tím và a quy định màu hoa trắng.
- Ví dụ 3: Xét gen quy định nhóm máu ở người (hệ ABO). Gen này có ba alen: IA, IB và IO. Alen IA quy định nhóm máu A, alen IB quy định nhóm máu B, và alen IO quy định nhóm máu O. Sự kết hợp của các alen này tạo ra bốn nhóm máu khác nhau: A, B, AB và O.
Alen lặn chỉ biểu hiện ra kiểu hình ở trạng thái đồng hợp lặn, do đó, tính trạng do alen lặn quy định thường phải qua nhiều thế hệ mới được biểu hiện ra.
Hiểu rõ “alen là gì” và các khái niệm liên quan sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về cơ chế di truyền và sự hình thành các tính trạng ở sinh vật. Alen là nền tảng của sự đa dạng di truyền, tạo ra sự khác biệt giữa các cá thể và đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiến hóa.
