Chính sách “ngụ binh ư nông,” hiểu đơn giản là “gửi binh ở nông,” là một phương thức tổ chức quân sự độc đáo, trong đó binh lính tham gia vào sản xuất nông nghiệp trong thời gian không có chiến tranh. Nhờ đó, triều đình vừa duy trì được lực lượng quân đội hùng mạnh, vừa đảm bảo sản xuất nông nghiệp không bị gián đoạn. Chính sách này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh lịch sử Việt Nam, khi đất nước thường xuyên phải đối mặt với chiến tranh xâm lược.
PGS.TS Đinh Quang Hải nhấn mạnh, “ngụ binh ư nông” giải quyết đồng thời hai vấn đề cốt lõi: thiếu lương thực và chống ngoại xâm. Việc huy động toàn dân tham gia đánh giặc đi đôi với duy trì sản xuất, tạo nên sức mạnh tổng hợp của quốc gia.
“Ngụ binh ư nông” là một nét đặc sắc trong nghệ thuật tổ chức quân đội thời phong kiến. Chính sách này thể hiện tư duy “nông binh bất phân”, ở đâu có dân, ở đó có quân, phù hợp với điều kiện vừa sản xuất, vừa chiến đấu. Sự gắn bó mật thiết giữa quân và dân là yếu tố then chốt giúp dân tộc ta giành chiến thắng trong nhiều cuộc kháng chiến.
TS Sử học Nguyễn Hữu Tâm khẳng định, “ngụ binh ư nông” đảm bảo lực lượng sản xuất trong thời bình, đồng thời tạo ra lực lượng dự bị hùng hậu sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết. Chính sách này được áp dụng từ thời nhà Đinh và phát triển mạnh mẽ dưới thời Lý. Quân đội được chia thành quân triều đình (cấm quân) và quân địa phương (lộ quân), tạo thành hệ thống phòng thủ vững chắc.
“Ngụ binh ư nông” tạo thế chủ động, đảm bảo quân lương và khả năng chiến đấu. Sách “Việt sử tiêu án” ghi lại, quân lính nhà Lý luân phiên canh gác và làm ruộng, giảm gánh nặng chi phí cho triều đình. Nhờ vậy, đời sống nhân dân được cải thiện, kinh tế xã hội phát triển, giao thương được mở rộng. Các triều đại Trần và Hậu Lê tiếp tục hoàn thiện và phát triển chính sách này, tạo nên nền tảng vững chắc cho quốc phòng.
Đại tá PGS.TS Dương Hồng Anh nhận định, chính sách “ngụ binh ư nông” giúp triều đình giảm chi phí nuôi quân, đồng thời xây dựng được lực lượng quân đội hùng mạnh, đủ sức đánh bại các đội quân xâm lược đông hơn nhiều lần.
“Ngụ binh ư nông” thúc đẩy nông nghiệp phát triển, đảm bảo nguồn lương thực dồi dào. Hệ thống thủy lợi được chú trọng đầu tư, phục vụ cả kinh tế và quân sự. Các làng nghề thủ công nghiệp, đặc biệt là các nghề liên quan đến quốc phòng, cũng được khuyến khích phát triển.
Chính sách “ngụ binh ư nông” tạo sự kết hợp hài hòa giữa quân sự và nông nghiệp, giữa kinh tế và quốc phòng. Quân đội trở nên linh hoạt, chủ động trong mọi tình huống, bảo vệ vững chắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Đây là một di sản quý báu trong lịch sử giữ nước của dân tộc, thể hiện sự sáng tạo và khả năng thích ứng của người Việt Nam trước những thách thức của thời đại.
