Bài thơ “Đi trong hương tràm” của nhà thơ Hoài Vũ, một người con của Quảng Ngãi, đã khắc họa thành công bức tranh tâm trạng của một người lính trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ. Bài thơ không chỉ là lời tự sự về tình yêu mà còn là tiếng lòng của một thế hệ mang trong mình nỗi nhớ quê hương, đồng đội và những ký ức không thể nào quên.
Nhà thơ Hoài Vũ quê gốc ở Quảng Ngãi. Trong những năm tháng kháng chiến chống Mĩ, ông tích cực tham gia hoạt động văn học ở miền Nam. Các sáng tác của ông thường được phổ nhạc, trong đó “Đi trong hương tràm” là một tác phẩm tiêu biểu.
Xuyên suốt bài thơ là hình ảnh hương tràm, một biểu tượng gắn liền với “em” – người con gái trong trái tim nhân vật trữ tình. Hương tràm không chỉ là mùi hương của một loài cây mà còn là hương vị của tình yêu, của kỷ niệm và của những điều thân thương nhất.
Bài thơ như một lời độc thoại nội tâm, chất chứa những cảm xúc thương nhớ da diết. Nhân vật “anh” đắm mình trong những hồi ức, những nỗi buồn mênh mông gắn liền với hương tràm:
“Em gửi gì trong gió trong mây
Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây
Hoa tràm e ấp trong vòm lá
Mà khắp trời mây hương tỏa bay!”
Bằng việc sử dụng các giác quan để cảm nhận thế giới xung quanh, tác giả đã khéo léo gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình. “Gió”, “mây”, “hoa tràm”, “vòm lá” hòa quyện vào nhau, tạo nên một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, tràn ngập hương sắc. Hoa tràm “e ấp” khoe sắc, mang vẻ đẹp thanh khiết, tinh khôi. Cảnh vật ấy gợi lên trong lòng người “anh” những cảm xúc bồi hồi, xao xuyến. Hương tràm lan tỏa khắp không gian, thấm đẫm nỗi nhớ thương: “Mà khắp trời mây hương tỏa bay!”.
“Dù đi đâu dù xa cách bao lâu
Dù gió mây kia đổi hướng thay màu
Dù trái tim em không trao anh nữa
Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”
Điệp từ “dù” được lặp lại, thể hiện sự kiên định, chung thủy trong tình yêu của “anh”. Dù cuộc đời có bao đổi thay, dù “em” không còn thuộc về “anh” nữa, thì tình cảm giữa hai người vẫn mãi trường tồn. Hương tràm trở thành dư vị ngọt ngào của một mối tình dang dở, một tình yêu được ấp ủ, chở che bởi “một thoáng hương tràm”.
Giữa không gian rộng lớn, nhân vật trữ tình cảm thấy cô đơn, xót xa:
“Gió Tháp Mười đã thổi, thổi rất sâu
Có nỗi thương đau có niềm hi vọng”
Nhịp thơ chậm rãi, cách ngắt nhịp 5/3, 4/3 nhấn mạnh vào nỗi đau đang gặm nhấm trái tim. Cơn gió như xoáy sâu vào tâm can, biến tình yêu thành nỗi xót xa, nhưng đồng thời cũng khơi dậy niềm hi vọng, sức mạnh để sống xứng đáng với tình cảm ấy.
“Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng
Hương tràm bên anh, mà em đi đâu”
“Bầu trời”, “cánh đồng” tượng trưng cho sự vĩnh hằng, rộng lớn của thiên nhiên. Đối diện với không gian bao la ấy, nhân vật trữ tình càng cảm thấy cô đơn, lẻ loi. “Hương tràm” vẫn còn đây, nhưng “em” đã đi đâu mất? Câu hỏi tu từ “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu” vừa là lời tự vấn, vừa là tiếng gọi tha thiết hướng về “em”. Nỗi ám ảnh về sự mất mát, về sự cô đơn khắc sâu vào tâm trí nhân vật.
“Dù đi đâu và xa cách bao lâu
Anh vẫn có bóng em, giữa bóng tràm bát ngát
Anh vẫn thấy mắt em trên lá tràm xanh mắt
Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao.”
Câu thơ “Dù đi đâu và xa cách bao lâu” được lặp lại, khẳng định tình cảm sắt son, bền chặt của nhân vật trữ tình. Thời gian, khoảng cách không thể làm phai nhạt tình yêu. Điệp từ “anh vẫn” như một lời hứa, một lời thề về tình yêu vĩnh cửu. Hình bóng “em” đã hòa vào bóng tràm, lá tràm, hương tràm, trở thành một phần của thiên nhiên, mãi mãi tươi xanh, nảy nở. Mỗi khi nhìn thấy cây tràm, “anh” lại nhớ đến “em” và những kỷ niệm tươi đẹp. Tình yêu ấy trở nên bất tử, không gì có thể chia cắt.
Bằng ngôn ngữ thơ trong sáng, giản dị, hình ảnh thơ gần gũi, thân thuộc, nhà thơ Hoài Vũ đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên với hương tràm là trung tâm. Qua đó, tác giả đã thể hiện thành công tình cảm nhớ thương sâu sắc của nhân vật trữ tình. Biện pháp điệp ngữ “dù”, “anh vẫn” góp phần diễn tả cảm xúc, tâm trạng của người “anh”.
“Đi trong hương tràm” là một bài thơ ngắn gọn nhưng giàu cảm xúc, để lại dư vị sâu lắng trong lòng người đọc. Bài thơ gợi nhớ về một tình yêu dang dở, một mối tình không trọn vẹn, nhưng cũng khẳng định sức mạnh của tình yêu, khả năng vượt qua mọi khó khăn, thử thách của con người.
