Bài thơ “Bếp Lửa” của Bằng Việt là một tác phẩm xuất sắc, khắc họa sâu sắc tình cảm bà cháu thiêng liêng và những kỷ niệm tuổi thơ ấm áp bên bếp lửa. Tác phẩm không chỉ là lời tri ân sâu sắc đến người bà kính yêu mà còn là lời nhắc nhở về cội nguồn, về những giá trị nhân văn cao đẹp.
Bằng Việt, nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, đã sáng tác “Bếp Lửa” năm 1963 khi đang du học ở Liên Xô. Nỗi nhớ quê hương, gia đình da diết đã thôi thúc ông viết nên những vần thơ xúc động về người bà và bếp lửa thân thương.
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Những hình ảnh thơ đầu tiên đã gợi lên một không gian mờ ảo, huyền diệu. “Bếp lửa chờn vờn sương sớm” không chỉ là hình ảnh thực mà còn là biểu tượng cho những ký ức tuổi thơ chập chờn, sống động. “Bếp lửa ấp iu nồng đượm” thể hiện sự ấm áp, yêu thương mà người bà đã dành trọn cho cháu. Câu thơ “Cháu thương bà biết mấy nắng mưa” là lời bày tỏ tình cảm chân thành, sâu sắc của người cháu đối với người bà đã trải qua bao gian khổ, nhọc nhằn.
Những kỷ niệm về bà và bếp lửa tiếp tục được tái hiện qua dòng hồi tưởng của tác giả:
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói, hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!
Trong những năm tháng đói khổ, bếp lửa trở thành nguồn sống, là nơi sưởi ấm và xoa dịu những khó khăn, vất vả. Mùi khói bếp “hun nhèm mắt cháu” không chỉ là một cảm giác khó chịu mà còn là dấu ấn của kỷ niệm, của tình thương bà cháu. Đến tận bây giờ, khi nghĩ lại, tác giả vẫn cảm thấy “sống mũi còn cay”, bởi đó là những ký ức không thể nào quên.
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm bếp
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!
Tiếng chim tu hú trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ của tác giả. Tiếng chim báo hiệu mùa màng, báo hiệu những câu chuyện cổ tích mà bà thường kể. Điệp từ “tu hú” được lặp lại nhiều lần, tạo nên âm hưởng da diết, gợi cảm giác bồi hồi, xao xuyến.
Trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, tình cảm bà cháu càng trở nên gắn bó, sâu đậm:
Mẹ cùng cha bận công tác không về
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe (…)
Bà không chỉ là người chăm sóc, lo lắng cho cháu mà còn là người thầy, người bạn tâm tình. Bà dạy cháu những điều hay lẽ phải, giúp cháu trưởng thành và vững vàng hơn trong cuộc sống.
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lũi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
Bố ở chiến khu bố còn việc bố
Mày viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!
Dù cuộc sống khó khăn, gian khổ đến đâu, bà vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan, yêu đời. Bà là biểu tượng cho sự kiên cường, bất khuất của người phụ nữ Việt Nam. Lời dặn dò của bà thể hiện sự thấu hiểu, sẻ chia và tình yêu thương vô bờ bến dành cho con cháu.
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng.
Hình ảnh ngọn lửa đã trở thành biểu tượng cho tình yêu thương, niềm tin và sức sống mãnh liệt của người bà. Ngọn lửa ấy sẽ mãi mãi soi sáng con đường cháu đi, là nguồn động viên, khích lệ cháu vượt qua mọi khó khăn, thử thách.
Nhóm bếp lửa ấp iu, nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi.
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui.
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
Những dòng thơ cuối bài là những suy ngẫm sâu sắc của tác giả về bà và bếp lửa. Bếp lửa không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là nơi ươm mầm tình yêu thương, là nơi khơi dậy những kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ.
Bài thơ “Bếp Lửa” của Bằng Việt là một tác phẩm xúc động, giàu giá trị nhân văn. Tác phẩm đã khơi gợi trong lòng người đọc những tình cảm thiêng liêng về gia đình, về quê hương, đất nước. Bài thơ sẽ mãi là một phần không thể thiếu trong chương trình ngữ văn lớp 9 và trong trái tim của mỗi người Việt Nam.
