Câu thơ “Tình trong như đã mặt ngoài còn e” không chỉ là một phần trong bức tranh du xuân đầy thi vị của chị em Thúy Kiều mà còn là chìa khóa mở ra những diễn biến tâm lý phức tạp trong Truyện Kiều. Nó đánh dấu khoảnh khắc gặp gỡ định mệnh giữa Thúy Kiều và Kim Trọng, nơi tình cảm chớm nở nhưng vẫn còn e ấp, dè dặt.
Nguyễn Du đã khéo léo giới thiệu Kim Trọng như một chàng trai hoàn hảo: “Nền phú hậu bực tài danh/ Văn chương nết đất thông minh tính trời/ Phong tư tài mạo tót vời/ Vào trong phong nhã ra ngoài hào hoa”. Sự xuất hiện của chàng đã tạo nên một cuộc gặp gỡ “trời xui đất khiến” với hai nàng Kiều, để rồi từ đó nảy sinh những rung động đầu đời.
“Người quốc sắc kẻ thiên tài
Tình trong như đã mặt ngoài còn e”.
Thúy Kiều và Kim Trọng trao nhau ánh mắt tình tứ, thể hiện sự rung động ban đầu nhưng vẫn còn e dè, giữ ý.
Câu thơ này gói gọn cảm xúc của cả hai người. Họ, một bên là những tuyệt sắc giai nhân, một bên là chàng công tử tài hoa, đã cảm mến nhau ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên. Tình cảm ấy đã hình thành trong lòng, nhưng vì lễ giáo, vì sự e dè của xã hội, họ vẫn giữ một khoảng cách nhất định, chưa dám bộc lộ hết ra ngoài.
Vậy, chữ “đã” trong “Tình trong như đã” mang ý nghĩa gì? Để hiểu rõ hơn, ta cần xem xét các tầng nghĩa của từ này.
Theo Từ điển tiếng Việt, “đã” có thể là:
- Động từ: Khỏi bệnh (cũ).
- Tính từ: Hài lòng, thỏa mãn.
- Phụ từ: Biểu thị sự việc đã xảy ra.
- Trợ từ: Nhấn mạnh ý nghi vấn hoặc phủ định.
Trong Từ điển Truyện Kiều, Đào Duy Anh giải thích “đã” là “chỉ thời quá khứ, chỉ sự vật hay tình trạng qua rồi, xong rồi, dĩ nhiên, cố nhiên, quyết nhiên…”.
Ở đây, “đã” mang ý nghĩa tổng hòa của các tầng nghĩa trên. Tình cảm đã nảy sinh, đã bén rễ trong lòng Kim Trọng và Thúy Kiều. Nó không còn là những rung động mơ hồ, mà đã trở thành một thứ tình cảm rõ ràng, hiển nhiên, không còn nghi ngờ gì nữa. Tác giả sử dụng “như đã” để diễn tả một trạng thái tình cảm “đã đạt tới mức độ đã, có thể coi như đã”, một sự chín muồi trong tâm hồn dù chưa được thể hiện hoàn toàn ra bên ngoài.
Câu thơ “Tình trong như đã mặt ngoài còn e” là một sự tỉnh lược tinh tế. Dù chưa nói hết ý, người đọc vẫn có thể cảm nhận được trọn vẹn những rung động, những e dè của hai nhân vật. Nó phản ánh một thực tế thường thấy trong tình yêu, đặc biệt là trong xã hội phong kiến: tình cảm đã rõ ràng trong lòng, nhưng vì những rào cản xã hội, người ta vẫn phải giữ ý, dè dặt, chưa dám bộc lộ.
Tình trong đã tỏ, lòng đã ưng
Nhưng vì lễ giáo, ngại ngùng chưa thôi.
