“Quê hương” – hai tiếng thiêng liêng gợi lên trong lòng mỗi người những cảm xúc khó tả. Đó có thể là nỗi nhớ da diết của người con xa xứ, là niềm tự hào về những giá trị văn hóa truyền thống, hoặc đơn giản chỉ là hình ảnh thân thương của làng quê, nơi chôn rau cắt rốn. Bài thơ “Bài học đầu cho con” của Đỗ Trung Quân đã chạm đến những cung bậc cảm xúc sâu lắng ấy, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa của quê hương.
Bài thơ mở đầu bằng câu hỏi ngây ngô của trẻ thơ:
Quê hương là gì hả mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu?
Quê hương là gì hả mẹ
Ai đi xa cũng nhớ nhiều?
Câu hỏi ấy khơi gợi trong ta những suy ngẫm về một khái niệm tưởng chừng quen thuộc nhưng lại vô cùng trừu tượng. Tác giả đã không định nghĩa quê hương bằng những từ ngữ khô khan, mà thông qua những hình ảnh cụ thể, gần gũi, thân thương:
Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay
Hình ảnh “chùm khế ngọt” gợi nhớ về những buổi trưa hè trốn ngủ, trèo cây hái quả, về hương vị ngọt ngào của tuổi thơ. “Đường đi học” lại gắn liền với những kỷ niệm hồn nhiên, trong sáng, với cánh bướm vàng bay lượn trên con đường làng quen thuộc. Quê hương hiện lên như một phần ký ức đẹp đẽ, không thể nào quên trong tâm trí mỗi người.
Không chỉ là những hình ảnh quen thuộc, quê hương còn gắn liền với những trò chơi, những hoạt động thường nhật của tuổi thơ:
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông
“Con diều biếc” tượng trưng cho ước mơ, khát vọng của tuổi trẻ, còn “con đò nhỏ” lại gợi lên sự êm đềm, bình dị của cuộc sống làng quê. Những hình ảnh này không chỉ tái hiện lại một cách chân thực cuộc sống nông thôn, mà còn khơi gợi trong lòng người đọc niềm tự hào về những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Quê hương còn là những âm thanh, những mùi vị quen thuộc:
Quê hương là đêm trăng tỏ
Hoa cau rụng trắng ngoài thềm
Tiếng ếch râm ran bờ ruộng
Con nằm nghe giữa mưa đêm
Quê hương là hương hoa đồng cỏ nội
Bay trong giấc ngủ đêm hè
Những âm thanh của “tiếng ếch râm ran bờ ruộng” hay mùi hương của “hoa đồng cỏ nội” đã trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức của mỗi người con xa quê. Đó là những âm thanh, mùi vị của quê hương, của đất mẹ, luôn văng vẳng bên tai, thoang thoảng trong giấc mơ.
Đặc biệt, quê hương còn là tình mẫu tử thiêng liêng:
Quê hương là bàn tay mẹ
Dịu dàng hái lá mồng tơi
Bát canh ngọt ngào tỏa khói
Sau chiều tan học mưa rơi
“Bàn tay mẹ” tượng trưng cho sự yêu thương, chăm sóc vô bờ bến. Bát canh mồng tơi ngọt ngào là món quà giản dị nhưng chứa đựng biết bao tình cảm của mẹ dành cho con. Quê hương chính là nơi có mẹ, có gia đình, có những người thân yêu luôn dang rộng vòng tay đón ta trở về.
Bài thơ kết thúc bằng một lời khẳng định đanh thép:
Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người.
Quê hương là duy nhất, thiêng liêng như mẹ. Ai không nhớ quê hương sẽ không thể trưởng thành, không thể trở thành một người có ích cho xã hội. Lời thơ như một lời nhắc nhở, một lời nhắn nhủ đến mỗi người hãy luôn trân trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương.
Đọc “Bài học đầu cho con” của Đỗ Trung Quân, ta thêm yêu quê hương, đất nước mình hơn. Tình yêu ấy không chỉ là tình cảm tự nhiên mà còn là trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương, với dân tộc. Hãy cùng nhau xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh để xứng đáng với những hy sinh, đóng góp của các thế hệ đi trước.
