Truyện là một phần không thể thiếu của văn học, là phương tiện để chúng ta khám phá thế giới, hiểu về con người và những trải nghiệm khác nhau. Vậy, chính xác thì Truyện Là Gì? Bài viết này sẽ đi sâu vào định nghĩa, đặc điểm, và các thể loại truyện phổ biến, giúp bạn hiểu rõ hơn về thế giới hấp dẫn này.
Truyện là một thể loại văn học sử dụng phương thức trình bày một chuỗi các sự kiện liên kết, từ khởi đầu đến kết thúc, để truyền tải một ý nghĩa nhất định. Mục đích của tự sự trong truyện là giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ hơn về các sự kiện, con người, và các vấn đề, từ đó hình thành thái độ, quan điểm riêng. Tự sự đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống, giao tiếp và văn chương.
Đọc sách giúp mở mang kiến thức và thế giới quan, một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng thế giới trong truyện.
Đặc điểm của truyện:
- Phản ánh đời sống khách quan: Truyện tái hiện cuộc sống thông qua các sự kiện và hệ thống sự kiện, tạo ra một bức tranh khách quan về thế giới. Những sự kiện, biến cố và cả cảm xúc, tâm trạng của nhân vật đều trở thành đối tượng để phân tích.
- Khả năng phản ánh hiện thực rộng lớn: Truyện có thể khám phá không gian và thời gian không giới hạn. Nhân vật được khắc họa đa chiều, sâu rộng trong nhiều mối quan hệ phức tạp, từ ngoại hình đến nội tâm, quá khứ, hiện tại và tương lai.
- Hình tượng người kể chuyện: Trong truyện luôn có một người kể chuyện, đóng vai trò tường thuật, phân tích, nghiên cứu, khêu gợi, bình luận và giải thích các mối quan hệ giữa các nhân vật và hoàn cảnh. Người kể chuyện hướng dẫn và gợi ý cho người đọc cách hiểu nhân vật và hoàn cảnh.
- Lời văn: Lời văn trong truyện chủ yếu là lời kể chuyện và miêu tả.
Truyện có nhiều thể loại khác nhau, mỗi thể loại mang những đặc trưng riêng. Dưới đây là hai thể loại truyện phổ biến:
Truyện Ngắn
Truyện ngắn là một thể loại văn học xuôi, thường ngắn gọn, súc tích và hàm nghĩa hơn so với tiểu thuyết. Độ dài của truyện ngắn có thể từ vài dòng đến vài chục trang. Tình huống truyện là yếu tố quan trọng nhất, tập trung vào một chủ đề hoặc tình huống nhất định. Nhân vật, thời gian và không gian trong truyện ngắn thường bị hạn chế.
Truyện ngắn thường tập trung vào một khoảnh khắc hoặc một tình huống cụ thể trong cuộc sống, mang đến những suy ngẫm sâu sắc.
Tiểu Thuyết
Tiểu thuyết là một thể loại văn xuôi hư cấu, phản ánh bức tranh xã hội rộng lớn và các vấn đề của cuộc sống con người thông qua nhân vật, hoàn cảnh và sự kiện. Tiểu thuyết có tính chất tường thuật và kể chuyện theo những chủ đề xác định.
“Cuốn theo chiều gió” là một ví dụ điển hình về tiểu thuyết, với cốt truyện phức tạp và nhiều nhân vật.
Tiểu thuyết có nhiều dạng thức kết cấu tùy theo yêu cầu của đề tài và chủ đề. Về nguyên tắc, tiểu thuyết không có một hình thức thể loại hoàn kết, bởi vì nó là “sử thi của thời đại chúng ta”, luôn đổi thay theo thời gian. Tiểu thuyết có thể có kết cấu chương hồi, tâm lý, luận đề, đơn tuyến hoặc đa tuyến.
Phân biệt truyện ngắn và tiểu thuyết:
- Độ dài: Truyện ngắn thường ngắn hơn tiểu thuyết.
- Cách viết: Tiểu thuyết thường triền miên theo thời gian, có thể có hồi ức. Truyện ngắn thường tạo ra một nút thắt cần giải đáp, và nút thắt này được thắt chặt đến đỉnh điểm rồi đột ngột được cởi tung ra.
Các đặc trưng của truyện
1. Sự kiện (Biến cố):
Sự kiện là những sự việc xảy ra trong đời sống, có khả năng làm bộc lộ bản chất nhân vật, thay đổi mối quan hệ giữa người và người, làm thay đổi cảm xúc, tình cảm, nhận thức, thậm chí số phận nhân vật.
Sự kiện Tấm bị Cám lừa lấy hết giỏ tép là một biến cố quan trọng, thể hiện bản chất của các nhân vật.
Sự kiện thường là cái không bình thường trong đời sống nhân vật, khiến nhân vật phải suy nghĩ, cảm xúc, đấu tranh, dằn vặt, tự ý thức, và hành động. Sự kiện là sản phẩm của mối quan hệ giữa con người và hoàn cảnh, môi trường, cho nên nó có khả năng phản ánh cuộc sống một cách toàn diện.
2. Cốt truyện:
Cốt truyện là chuỗi sự kiện có tính liên tục, có quan hệ nhân quả hoặc liên hệ về ý nghĩa, vừa có tác dụng biểu hiện tính cách, số phận nhân vật, vừa xây dựng bức tranh đời sống hiện thực, vừa là yếu tố gây hấp dẫn cho người đọc.
Cấu trúc cốt truyện thường bao gồm các phần: trình bày, thắt nút, phát triển, cao trào và mở nút.
Tiến trình các sự kiện sẽ tạo thành cốt truyện. Bình thường, cốt truyện thường có các thành phần cơ bản như: trình bày, thắt nút, phát triển, cao trào, mở nút. Ngoài ra, còn có thể có những dạng cốt truyện phổ biến như: truyện lồng trong truyện, truyện lặp lại, đầu cuối tương ứng, truyện xây dựng trên một mô típ.
3. Người kể chuyện:
Người kể chuyện là chủ thể của hành động kể chuyện, có vai trò như một người chứng kiến, trình bày và sáng tạo trong câu chuyện. Người kể chuyện có thể là chính tác giả hoặc một vai do tác giả hư cấu.
Người kể chuyện đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa của câu chuyện.
Người kể chuyện có ngôi kể, vai kể, điểm nhìn, giọng điệu kể, và có nhiệm vụ phân tích, nghiên cứu, giải thích, khêu gợi, bình luận, làm sáng tỏ mọi quan hệ phức tạp giữa nhân vật và hoàn cảnh.
4. Điểm nhìn kể chuyện:
Điểm nhìn là vị trí, xuất phát điểm mà từ đó hiện thực được quan sát và kể lại. Điểm nhìn nghệ thuật chi phối tới quá trình quan sát và kể lại câu chuyện.
Điểm nhìn là góc độ mà người kể chuyện sử dụng để nhìn nhận và miêu tả thế giới trong tác phẩm.
Điểm nhìn của chủ thể có điểm rơi vào khách thể. Từ điểm nhìn nghệ thuật, chủ thể của điểm nhìn quan sát, kể lại, miêu tả và bình luận khiến đối tượng được nói đến hiện lên sống động. Điểm nhìn nghệ thuật luôn xuất phát từ điểm nhìn của tác giả và mỗi tác phẩm truyện đều ẩn chứa trong đó hình tượng tác giả.
Phân loại điểm nhìn:
- Điểm nhìn toàn tri (vô điểm nhìn)
- Điểm nhìn bên ngoài
- Điểm nhìn bên trong
- Điểm nhìn di động
5. Phương thức kể chuyện:
Trong nghệ thuật kể chuyện hiện đại, căn cứ vào điểm nhìn nghệ thuật có thể chia thành ba phương thức trần thuật:
- Người kể chuyện giấu mình, biết tất cả và kể về các nhân vật, sự kiện (ngôi thứ ba).
- Nhân vật tự kể chuyện mình (ngôi thứ nhất).
- Người kể chuyện giấu mình nhưng chuyển điểm nhìn trần thuật cho nhân vật (lời nửa trực tiếp).
Hiểu rõ truyện là gì, đặc điểm và các yếu tố cấu thành của nó sẽ giúp bạn đọc, phân tích và cảm thụ các tác phẩm văn học một cách sâu sắc hơn. Thế giới truyện vô cùng phong phú và đa dạng, hãy khám phá và tận hưởng những câu chuyện tuyệt vời mà nó mang lại.
