Ribôxôm là bào quan thiết yếu trong mọi tế bào sống, đóng vai trò trung tâm trong quá trình sinh tổng hợp protein. Chúng không có màng bao bọc và được tìm thấy cả trong tế bào nhân sơ (Prokaryote) và tế bào nhân thực (Eukaryote).
Cấu tạo của ribôxôm:
Ribôxôm được cấu tạo từ hai thành phần chính:
- rRNA (ribosomal RNA): Các phân tử RNA đặc biệt, tạo nên khung cấu trúc của ribôxôm và đóng vai trò quan trọng trong quá trình dịch mã.
- Protein ribôxôm: Các protein khác nhau liên kết với rRNA để tạo thành các tiểu đơn vị ribôxôm.
Về cấu trúc, ribôxôm gồm hai tiểu phần: tiểu phần lớn và tiểu phần nhỏ. Trong trạng thái không hoạt động, hai tiểu phần này tách rời nhau. Chúng chỉ kết hợp lại khi cần thiết để thực hiện chức năng tổng hợp protein.
Chức năng chính của ribôxôm:
Chức năng quan trọng nhất của ribôxôm là tổng hợp protein, hay còn gọi là dịch mã. Quá trình này diễn ra theo các bước sau:
-
Khởi đầu: Tiểu phần nhỏ của ribôxôm gắn vào phân tử mRNA (messenger RNA) tại vị trí bắt đầu dịch mã. tRNA (transfer RNA) mang axit amin methionine (ở sinh vật nhân thực) hoặc formylmethionine (ở sinh vật nhân sơ) khớp với codon khởi đầu (thường là AUG) trên mRNA.
-
Kéo dài: Tiểu phần lớn của ribôxôm kết hợp với tiểu phần nhỏ, tạo thành ribôxôm hoàn chỉnh. Ribôxôm di chuyển dọc theo mRNA, đọc từng codon (bộ ba nucleotide). Mỗi codon tương ứng với một axit amin cụ thể. tRNA mang axit amin tương ứng với codon trên mRNA đến ribôxôm. Các axit amin được nối với nhau bằng liên kết peptide, tạo thành chuỗi polypeptide (protein).
-
Kết thúc: Khi ribôxôm gặp codon kết thúc (UAA, UAG, hoặc UGA) trên mRNA, quá trình dịch mã dừng lại. Chuỗi polypeptide được giải phóng khỏi ribôxôm và ribôxôm tách thành hai tiểu phần.
Các chức năng khác của ribôxôm:
Ngoài chức năng chính là tổng hợp protein, ribôxôm còn có một số vai trò khác trong tế bào:
- Điều hòa quá trình dịch mã: Ribôxôm có thể bị điều hòa bởi các yếu tố khác nhau, ảnh hưởng đến tốc độ và hiệu quả của quá trình dịch mã.
- Kiểm soát chất lượng protein: Ribôxôm tham gia vào quá trình kiểm soát chất lượng protein, đảm bảo rằng chỉ có các protein hoàn chỉnh và chính xác mới được tạo ra.
- Vận chuyển protein: Sau khi được tổng hợp, protein có thể được vận chuyển đến các vị trí khác nhau trong tế bào để thực hiện chức năng của chúng. Ribôxôm có thể tham gia vào quá trình vận chuyển này.
Tóm lại, ribôxôm là bào quan quan trọng, không thể thiếu trong mọi tế bào sống. Chức năng chính của ribôxôm là tổng hợp protein, quá trình thiết yếu cho sự sống và hoạt động của tế bào. Ngoài ra, ribôxôm còn tham gia vào nhiều quá trình khác, như điều hòa dịch mã, kiểm soát chất lượng protein và vận chuyển protein. Hiểu rõ cấu tạo và Chức Năng Của Ribôxôm là nền tảng quan trọng để nghiên cứu sâu hơn về sinh học tế bào và cơ chế hoạt động của sự sống.
