Cây cam ngọt của tôi của nhà văn José Mauro de Vasconcelos, một tác phẩm văn học Brazil nổi tiếng, khắc họa chân thực tuổi thơ đầy gian truân của cậu bé Zezé. Câu chuyện không chỉ là bức tranh về cuộc sống nghèo khó mà còn là hành trình khám phá thế giới, tình yêu thương và sự mất mát qua lăng kính trẻ thơ.
Tác phẩm đưa người đọc đến với một khu phố nghèo ở Brazil, nơi Zezé, một cậu bé năm tuổi thông minh, nghịch ngợm nhưng cũng đầy nhạy cảm, phải đối mặt với những khắc nghiệt của cuộc sống. Sự thiếu thốn vật chất, những trận đòn roi vô cớ và sự thờ ơ của người lớn đã in sâu vào tâm hồn non nớt của cậu.
Tuy nhiên, giữa những khó khăn ấy, Zezé vẫn tìm thấy niềm vui và sự an ủi trong thế giới tưởng tượng phong phú của mình. Cậu bé trò chuyện với cây cam ngọt nhỏ bé trong vườn, coi nó như một người bạn tâm giao. Cây cam không chỉ là một cái cây vô tri mà còn là nơi Zezé trút bầu tâm sự, chia sẻ những nỗi buồn và niềm vui trong cuộc sống.
Zezé là một đứa trẻ đặc biệt. Cậu tự học đọc khi chưa ai dạy, có trí tưởng tượng vô cùng phong phú và khả năng quan sát nhạy bén. Tuy nhiên, chính sự thông minh và khác biệt ấy lại khiến cậu trở thành đối tượng trêu chọc và thậm chí là trừng phạt của những người xung quanh.
“Em đã thấy anh là người bạn như thế nào của em rồi, đúng không Zezé? Này, em sẽ chẳng mất mát gì nếu nói cho anh biết em đã làm ‘chuyện đó’ như thế nào…”
“Totoca, em thề là em không biết. Em thực sự không biết.”
“Em nói dối. Ai đó đã dạy em học.”
“Em chẳng học gì cả. Chẳng ai dạy em hết. Trừ phi quỷ sứ dạy em trong giấc ngủ. Jandira nói quỷ sứ là cha đỡ đầu của em.”
Totoca bối rối. Anh thậm chí còn cốc đầu tôi mấy cái, cố bắt tôi phải nói cho anh biết. Nhưng tôi không biết mình đã làm được chuyện đó như thế nào.
“Chẳng ai tự học cái đó được.”
Nhưng anh không biết phải nói gì bởi vì chẳng ai thực sự nhìn thấy người nào dạy học tôi học gì hết. Đó là một bí ẩn.
Tôi vòng qua bàn và ôm bác thật chặt. Tôi cảm thấy đám tóc bạc của bác cọ vào trán mình. Tóc bác mềm thật đấy.
“Đây không phải vì con ngựa đâu ạ. Cháu sẽ làm cho bác một việc khác cơ. Cháu sẽ đọc.”
“Gì cơ, Zezé? Cháu biết đọc ư? Ai dạy cháu?”
“Chẳng ai cả.”
“Cháu nói dối.”
“Jandira, chị nhấc em lên được không? Em sẽ đọc những chữ kia.”
“Nói phét đủ rồi đấy, Zezé. Chị đang bận.”
“Cứ nhấc em lên một tí thôi rồi em sẽ cho chị xem.”
“Này, Zezé, nếu định giở trò gì thì mày liệu hồn.”
Chị nhấc tôi lên phía sau cánh cửa.
“Nào, đọc đi. Chị đang muốn xem đây.”
Vậy là tôi đọc, đọc thật. Tôi đọc câu cầu nguyện, cầu Chúa phù hộ cho gia đình chúng tôi và bảo vệ chúng tôi khỏi những linh hồn hiểm ác.
Jandira đặt tôi xuống. Miệng chị há hốc.
“Zezé, mày đã thuộc lòng câu đó phải không? Mày lừa chị phải không?”
“Jandira, em thề. Em có thể đọc mọi thứ.”
“Chẳng ai không học mà lại biết đọc cả. Là bác Edmundo dạy mày phải không? Hay bà?”
“Chẳng ai cả.”
Chị chạy đi lấy một tờ báo và tôi đọc không sai chữ nào. Chị kêu ré lên và gọi Glória. Glória trở nên lo lắng và đi gọi Alaíde. Trong vòng mười phút, hàng xóm của chúng tôi đã xúm lại để xem chuyện lạ.
Trong gia đình, Zezé nhận được tình yêu thương từ chị Glória và em trai Louis. Họ là những người luôn bên cạnh, bảo vệ và chia sẻ những khoảnh khắc vui buồn cùng cậu. Tuy nhiên, tình yêu thương ấy không đủ để bù đắp những tổn thương mà Zezé phải chịu đựng.
Ngoài cây cam, Zezé còn có một người bạn đặc biệt khác, đó là ông Manuel Valadares, hay còn gọi là “ông Bồ”. Ông Bồ là một người đàn ông giàu có, tốt bụng và luôn quan tâm đến Zezé. Ông đưa cậu đi chơi, mua quà và lắng nghe những tâm sự của cậu. Tình bạn giữa Zezé và ông Bồ là một điểm sáng trong cuộc đời đầy khó khăn của cậu bé.
Nhưng cuộc đời vốn dĩ không bằng phẳng. Biến cố lớn ập đến khi ông Bồ qua đời trong một tai nạn giao thông. Sự mất mát này giáng một đòn mạnh vào tâm hồn Zezé, khiến cậu đau khổ và mất niềm tin vào cuộc sống.
Tôi lẩm bẩm thốt ra câu nói có lẽ là lời buộc tội nặng nề nhất đối với cuộc đời mình.
“Mẹ ơi, đáng lẽ con không nên được sinh ra trên đời này. Đáng lẽ con nên giống như quả cầu của con…”
Nhưng chị không biết cuộc cách mạng đang diễn ra trong tôi. Không biết điều tôi đã quyết định. Tôi đã đổi những cuốn phim. Tôi không còn dính dáng gì đến những chàng cao bồi và người da đỏ nữa. Từ giờ trở đi tôi chỉ muốn xem phim tình cảm, với thật nhiều nụ hôn và những cái ôm, trong đó mọi người đều yêu quý nhau. Vì tôi chẳng được tích sự gì, sinh ra chỉ để bị đánh đập thôi, nên ít nhất tôi có thể xem những người khác yêu quý nhau.
“Cháu sẽ không nói dối ông. Cháu thực sự không chắc lắm. Cháu học bài đó bởi vì cháu học mọi thứ. Bởi vì nó là một bài hát hay. Cháu không để ý nó có nghĩa như thế nào. Nhưng cha đánh cháu thậm tệ ông Bồ ạ. Nhưng cũng chẳng sao.” tôi sụt sịt. “Cháu sẽ giết ông ấy.”
“Gì cơ, nhóc? Cháu sẽ giết cha cháu ư?”
“Đúng vậy. Cháu đã bắt đầu rồi. Không phải giết ông ấy có nghĩa là chộp lấy khẩu súng lục của Buck Jones và bắn bùm! Không cần phải thế. Ông có thế giới một người nào đó trong trái tim ông. Không yêu người đó nữa. Và thế là một ngày nào đó người đó sẽ chết.”
“Đó là lúc đầu thôi. Nhưng sau đó cháu đã giết ông theo cách ngược lại. Cháu đã làm ông chết đi và sau đó ông tái sinh trong tim cháu. Ông là người duy nhất cháu thích, ông Bồ ạ. Người bạn duy nhất cháu có. Không phải vì ông cho cháu thẻ bài, soda, kẹo và bi… Cháu xin thề đó là sự thật.”
“Nhưng mọi người đều yêu cháu. Mẹ cháu, thậm chí cha cháu. Chị cháu Glória, Vua Luís… Và cháu đã quên cây cam nhỏ của mình rồi ư? Pinkie… Cháu gọi nó là gì nhỉ?”
“Bạn Yêu ạ.”
“Vậy…”
“Giờ thì khác rồi, ông Bồ ạ. Thật ra, Bạn Yêu chỉ là một cây cam nhỏ thậm chí không có hoa… Nhưng không như ông. Ông là bạn cháu và đó là lý do tại sao cháu xin đi một vòng trên chiếc xe hơi của ‘chúng ta’, chiếc xe mà chẳng bao lâu nữa sẽ chỉ còn là của ông thôi. Cháu đến để từ biệt ông.”
Tôi vô thức đứng dậy. Tôi cảm thấy buồn nôn khủng khiếp và cả người đổ mồ hôi lạnh. Tôi rời khỏi bàn và đi ra cửa. Tôi thậm chí gần như không nhận ra khuôn mặt của cô Cecília Paim đang đi tới ngăn tôi lại. Có lẽ cô đã nhìn thấy sắc mặt tái nhợt của tôi.
“Có chuyện gì vậy, Zezé?”
Nhưng tôi không thể trả lời. Nước mắt tôi giàn giụa. Rồi như thể một cái chốt bật mở và tôi lao đi, thậm chí chẳng buồn nghĩ đến văn phòng cô hiệu trưởng. Tôi ra bên ngoài, quên cả đường quốc lộ, quên tất cả. Tôi chỉ muốn chạy và chạy cho đến khi tới được chỗ đó. Tim tôi còn đau hơn bụng tôi và tôi chạy một mạch dọc đường Casinhas.
Cây cam ngọt của tôi không chỉ là câu chuyện về tuổi thơ bất hạnh mà còn là lời tố cáo mạnh mẽ đối với sự nghèo đói và bạo lực gia đình. Tác phẩm cũng là một bài ca về tình yêu thương, sự đồng cảm và khả năng vượt lên nghịch cảnh của con người.
Câu chuyện kết thúc với nhiều nỗi buồn và sự mất mát, nhưng đâu đó vẫn le lói một tia hy vọng. Zezé dần chấp nhận sự thật và học cách sống tiếp. Cậu bé hiểu rằng dù cuộc sống có khó khăn đến đâu, tình yêu thương và sự đồng cảm vẫn luôn là những điều quan trọng nhất.
Qua lăng kính của Zezé, người đọc có thể cảm nhận sâu sắc những giá trị nhân văn cao đẹp mà tác giả muốn gửi gắm. Cây cam ngọt của tôi là một tác phẩm lay động lòng người, khiến chúng ta suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc sống và trân trọng những điều tốt đẹp xung quanh.
