Nguyễn Trãi, bậc khai quốc công thần và nhà văn hóa lớn của dân tộc, đã để lại cho hậu thế kho tàng văn chương đồ sộ. Trong đó, “Bảo kính cảnh giới” (Gương báu răn mình) là một tập thơ Nôm đặc sắc, thể hiện tâm hồn thanh cao, yêu nước thương dân của ông. Đặc biệt, bài thơ số 43, còn được biết đến với tên gọi “Cảnh ngày hè”, đã trở thành một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất, thường được tìm kiếm và “Bảo Kính Cảnh Giới Phân Tích” sâu rộng.
Bài viết này sẽ đi sâu vào “bảo kính cảnh giới phân tích” bài thơ “Cảnh ngày hè”, khám phá vẻ đẹp độc đáo của bức tranh thiên nhiên, cũng như những tâm tư, khát vọng thầm kín của Ức Trai.
Trước hết, ta cùng chiêm ngưỡng bức tranh thiên nhiên mùa hè sống động, rực rỡ mà Nguyễn Trãi đã khắc họa:
“Rồi hóng mát thuở ngày trường,
Hòe lục đùn đùn tán rợp trương.”
Câu thơ mở đầu như một lời tự bạch nhẹ nhàng, giản dị về thú vui tao nhã của thi nhân: “hóng mát”. Giữa ngày hè oi ả, được ngồi dưới bóng cây râm mát quả là một điều tuyệt vời. Hình ảnh “hòe lục đùn đùn tán rợp trương” gợi lên một không gian xanh mát, tràn đầy sức sống.
“Hòe lục đùn đùn tán rợp trương” – Vẻ đẹp của cây hòe được miêu tả với sự sinh sôi, phát triển mạnh mẽ trong cảnh ngày hè, một hình ảnh quen thuộc trong thơ ca Ức Trai.
Động từ “đùn đùn” gợi sự trỗi dậy mạnh mẽ, không ngừng của những chồi non, lá biếc. Tán hòe “rợp trương” như một chiếc lọng xanh khổng lồ che mát cả không gian.
Tiếp theo, bức tranh thiên nhiên được điểm xuyết thêm những gam màu tươi tắn:
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tịn mùi hương.”
“Thạch lựu” là loài hoa đặc trưng của mùa hè, với sắc đỏ rực rỡ như ngọn lửa. Động từ “phun” gợi sự bùng nổ, lan tỏa của màu đỏ, khiến không gian thêm phần sống động. “Hồng liên trì” là ao sen hồng, tỏa ngát hương thơm dịu nhẹ. Hương sen thanh khiết lan tỏa, xua tan cái oi bức của ngày hè.
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ” – Màu đỏ rực rỡ của hoa lựu được ví như “phun” trào, thể hiện sức sống mãnh liệt của thiên nhiên trong thơ Nguyễn Trãi.
Không chỉ có màu sắc, hương vị, bức tranh ngày hè còn được tô điểm bởi âm thanh:
“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.”
“Lao xao” là âm thanh của cuộc sống đời thường, của phiên chợ cá nhộn nhịp. “Dắng dỏi” là tiếng ve kêu râm ran, vang vọng khắp không gian. Hai âm thanh này hòa quyện vào nhau, tạo nên một bản nhạc đồng quê êm đềm, thanh bình.
“Lao xao chợ cá làng ngư phủ” – Âm thanh náo nhiệt của phiên chợ cá làng chài được miêu tả chân thực, thể hiện sự quan tâm của Nguyễn Trãi đến đời sống của người dân.
Tuy nhiên, đằng sau bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, thanh bình ấy, ta vẫn cảm nhận được những trăn trở, suy tư của nhà thơ:
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.”
“Ngu cầm” là cây đàn của vua Nghiêu Thuấn, tượng trưng cho một xã hội thái bình, thịnh trị. Nguyễn Trãi ước mong có được cây đàn ấy để gảy lên khúc nhạc thái bình, mong cho dân giàu nước mạnh.
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng” – Khát vọng về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân được thể hiện qua hình ảnh cây đàn Ngu Cầm, một điển tích văn hóa sâu sắc.
Câu thơ cuối cùng thể hiện khát vọng lớn lao của Nguyễn Trãi: mong cho mọi người dân đều được sống trong ấm no, hạnh phúc. Ước mơ này không chỉ là của riêng ông mà còn là của cả dân tộc Việt Nam.
Tổng kết:
Bài thơ “Cảnh ngày hè” không chỉ là một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp mà còn là một tiếng lòng sâu sắc của Nguyễn Trãi. Qua “bảo kính cảnh giới phân tích” bài thơ, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn thanh cao, yêu nước thương dân của ông. Bài thơ là một minh chứng cho tài năng nghệ thuật của Nguyễn Trãi, một nhà thơ lớn của dân tộc.
