Trong tác phẩm “Người lái đò Sông Đà”, Nguyễn Tuân đã khắc họa một dòng sông Đà đầy biến ảo, vừa hung bạo, dữ dội, vừa trữ tình, thơ mộng. Đoạn trích “Lại như quãng Tà Mường Vát phía dưới Sơn La…” là một minh chứng rõ nét cho sự dữ dằn, hiểm ác của dòng sông này, đồng thời hé lộ vẻ đẹp hùng vĩ, kỳ thú ẩn chứa bên trong.
Đoạn trích mở ra một khung cảnh đáng sợ, nơi sông Đà hiện lên như một con thủy quái khổng lồ, sẵn sàng nuốt chửng mọi thứ. Những “hút nước giống như cái giếng bê tông” được ví như cạm bẫy chết người, chực chờ lôi tuột mọi vật thể xuống đáy sông.
Những âm thanh ghê rợn như “nước ở đây thở và kêu như cửa cống cái bị sặc” càng làm tăng thêm sự ám ảnh về sức mạnh khủng khiếp của dòng sông. Mặt nước không phẳng lặng mà “xoáy tít đáy”, “quay lừ lừ những cánh quạ đàn”, tạo nên một bức tranh u ám, đầy chết chóc. Ngay cả những chiếc thuyền cũng phải “chèo nhanh để lướt quãng sông, y như là ô tô sang số ấn ga cho nhanh”, thể hiện sự run sợ, hãi hùng trước sự hung bạo của sông Đà.
Nguyễn Tuân không chỉ miêu tả sự nguy hiểm mà còn khắc họa hậu quả khôn lường mà sông Đà gây ra: “Nhiều bè gỗ rừng đi nghênh ngang vô ý là những cái giếng hút ấy nó lôi tuột xuống. Có những thuyền đã bị cái hút nó hút xuống, thuyền trồng ngay cây chuối ngược rồi vụt biến đi, bị dìm và đi ngầm dưới lòng sông đến mươi phút sau mới thấy tan xác ở khuỷnh sông dưới…”. Những hình ảnh này cho thấy sự tàn khốc của dòng sông, sẵn sàng nghiền nát mọi thứ, không chừa một ai.
Cao trào của đoạn trích là khi Nguyễn Tuân tưởng tượng về một nhà quay phim táo tợn dám “ngồi vào một cái thuyền thúng tròn vành rồi cho cả thuyền cả mình cả máy quay xuống đáy cái hút Sông Đà”. Từ đáy hút nhìn ngược lên, “mặt sông chênh nhau tới một cột nước cao đến vài sải”, tạo nên một không gian kỳ dị, đầy ám ảnh. Cái “mặt giếng mà thành giếng xây toàn bằng nước sông xanh ve một áng thuỷ tinh khối đúc dày, khối pha lê xanh như sắp vỡ tan ụp vào cả máy cả người quay phim cả người đang xem” vừa đẹp đẽ, vừa đáng sợ, gợi liên tưởng đến một thế giới khác, nơi con người nhỏ bé, yếu ớt trước sức mạnh của thiên nhiên.
Đoạn trích kết thúc bằng cảm giác “lấy gân ngồi giữ chặt ghế như ghì lấy mép một chiếc lá rừng bị vứt vào một cái cốc pha lê nước khổng lồ vừa rút lên cái gậy đánh phèn”, thể hiện sự kinh hãi, choáng váng trước sức mạnh kinh hoàng của sông Đà.
Tuy nhiên, sông Đà không chỉ có sự dữ dội, hung bạo. Trong tác phẩm, Nguyễn Tuân còn khám phá ra vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của dòng sông này. Ông miêu tả sông Đà như một “áng tóc trữ tình”, mềm mại, uyển chuyển, với “màu xanh ngọc bích” thay đổi theo mùa. Sông Đà cũng được so sánh với “cô gái má hồng đang ngủ mơ màng”, gợi lên vẻ đẹp dịu dàng, quyến rũ.
Sự độc đáo trong cảm nhận về dòng sông của Nguyễn Tuân nằm ở chỗ ông không nhìn sông Đà một cách phiến diện. Ông thấy được cả sự hung bạo lẫn trữ tình, cả sự tàn khốc lẫn vẻ đẹp tiềm ẩn. Ông cảm nhận sông Đà trên phương diện văn hóa, thẩm mĩ, bằng sự hiểu biết sâu rộng về địa lý, lịch sử, văn hóa của vùng đất Tây Bắc. Chính vì vậy, hình tượng sông Đà trong “Người lái đò Sông Đà” trở nên phong phú, đa dạng, đầy biến ảo, thể hiện tài năng và phong cách độc đáo của Nguyễn Tuân.
Tóm lại, đoạn trích “Lại như quãng Tà Mường Vát phía dưới Sơn La…” đã khắc họa một cách sinh động và chân thực sự dữ dội, hiểm ác của sông Đà, đồng thời hé lộ vẻ đẹp hùng vĩ, kỳ thú ẩn chứa bên trong. Qua đó, ta thấy được tài năng miêu tả, sử dụng ngôn ngữ độc đáo, giàu hình ảnh của Nguyễn Tuân, cũng như tình yêu sâu sắc của ông dành cho thiên nhiên và đất nước.
