Lũ lụt là một trong những thảm họa thiên nhiên gây ra nhiều thiệt hại nặng nề nhất cho con người và môi trường. Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, chúng ta cần tìm hiểu về nguyên nhân, quá trình hình thành, hậu quả và các biện pháp phòng chống lũ lụt.
Lũ lụt là một thuật ngữ chung bao gồm cả lũ và lụt. Lũ là hiện tượng mực nước sông, hồ, kênh, rạch dâng cao đột ngột, vượt quá mức bình thường. Lụt là tình trạng ngập úng trên diện rộng do mưa lớn kéo dài hoặc do lũ tràn bờ. Khi hai hiện tượng này kết hợp với nhau, chúng tạo thành thảm họa lũ lụt, gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Lũ lụt hình thành do nhiều nguyên nhân khác nhau, cả tự nhiên và nhân tạo.
-
Nguyên nhân tự nhiên:
- Mưa lớn kéo dài: Khi mưa lớn kéo dài, lượng nước đổ xuống vượt quá khả năng thoát nước của hệ thống sông ngòi, kênh rạch, gây ra ngập úng và lũ lụt.
- Bão: Bão thường đi kèm với mưa lớn và gió mạnh, làm tăng mực nước biển và gây ra sóng lớn, gây ngập lụt ven biển.
- Thủy triều: Triều cường kết hợp với mưa lớn có thể làm tăng mức độ ngập lụt ở các vùng ven biển và hạ lưu sông.
- Vỡ đê, đập: Các công trình thủy lợi bị hư hỏng hoặc quá tải có thể dẫn đến vỡ đê, đập, gây ra lũ lụt đột ngột và nghiêm trọng.
-
Nguyên nhân nhân tạo:
- Phá rừng: Việc chặt phá rừng bừa bãi làm giảm khả năng giữ nước của đất, khiến nước mưa chảy tràn trên bề mặt và gây ra lũ lụt.
- Xây dựng không quy hoạch: Việc xây dựng nhà cửa, công trình trên đất ngập nước hoặc lấn chiếm sông ngòi làm thu hẹp không gian thoát nước, tăng nguy cơ ngập lụt.
- Biến đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu làm tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn, bão, lũ lụt.
Hậu quả của lũ lụt rất nặng nề, ảnh hưởng đến nhiều mặt của đời sống kinh tế, xã hội và môi trường.
- Thiệt hại về người và tài sản: Lũ lụt có thể gây ra chết người do đuối nước, sạt lở đất. Nó còn phá hủy nhà cửa, công trình, tài sản cá nhân và gây thiệt hại lớn cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ.
- Ô nhiễm môi trường: Lũ lụt làm tràn các chất thải, hóa chất độc hại ra môi trường, gây ô nhiễm nguồn nước, đất đai và không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và các loài sinh vật.
- Dịch bệnh: Lũ lụt tạo điều kiện cho các dịch bệnh lây lan như tiêu chảy, sốt xuất huyết, đau mắt đỏ.
- Ảnh hưởng đến kinh tế: Lũ lụt gây gián đoạn sản xuất, vận chuyển, thương mại và du lịch, làm suy giảm tăng trưởng kinh tế.
- Ảnh hưởng đến xã hội: Lũ lụt gây ra tình trạng mất nhà cửa, việc làm, trường học, bệnh viện và các dịch vụ công cộng khác, gây bất ổn xã hội và làm tăng nguy cơ nghèo đói.
Để giảm thiểu tác hại của lũ lụt, cần thực hiện các biện pháp phòng chống tổng hợp, bao gồm cả biện pháp công trình và phi công trình.
-
Biện pháp công trình:
- Xây dựng và nâng cấp hệ thống đê điều: Đê điều giúp ngăn chặn lũ tràn vào khu dân cư và các vùng sản xuất.
- Xây dựng hồ chứa nước: Hồ chứa nước giúp điều tiết lũ, giảm lưu lượng dòng chảy vào mùa mưa và cung cấp nước cho mùa khô.
- Nạo vét kênh rạch: Nạo vét kênh rạch giúp tăng khả năng thoát nước và giảm nguy cơ ngập úng.
- Xây dựng hệ thống thoát nước đô thị: Hệ thống thoát nước đô thị giúp thu gom và xử lý nước mưa, giảm ngập lụt trong đô thị.
-
Biện pháp phi công trình:
- Quy hoạch sử dụng đất hợp lý: Tránh xây dựng nhà cửa, công trình trên đất ngập nước hoặc lấn chiếm sông ngòi.
- Bảo vệ và phát triển rừng: Rừng có vai trò quan trọng trong việc giữ nước, giảm xói mòn và điều tiết lũ.
- Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tuyên truyền, giáo dục người dân về nguy cơ lũ lụt và các biện pháp phòng tránh.
- Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm: Hệ thống cảnh báo sớm giúp người dân chủ động ứng phó với lũ lụt.
- Thực hiện các biện pháp ứng phó khẩn cấp: Chuẩn bị sẵn sàng lực lượng, phương tiện cứu hộ cứu nạn, lương thực, thuốc men và các nhu yếu phẩm khác để ứng phó với lũ lụt.
Lũ lụt là một thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của nhiều quốc gia trên thế giới. Để giảm thiểu tác hại của lũ lụt, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, các ngành chức năng và cộng đồng, đồng thời áp dụng các giải pháp khoa học, công nghệ tiên tiến.
